Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2012

Αιτία θανάτου (ΣΤ) - Θουκυδίδης, Αριστοφάνης


15. Θουκυδίδης - Μια εξορία που γέννησε την ιστορία

Ο διάσημος ιστορικός ήταν γόνος σπουδαίας οικογένειας της Θράκης, με βασιλική καταγωγή. Πατέρας του ήταν ο Όλορος, ιδιοκτήτης χρυσωρυχείων στη Σκαπτή Ύλη του Παγγαίου απέναντι από τη Θάσο και είχε συγγενικούς δεσμούς με τον πολιτικό και στρατηγό Μιλτιάδη και με τον άλλον Θουκυδίδη, τον πολιτικό, που ανήκε επίσης στη συντηρητική παράταξη. Γεννήθηκε και ανατράφηκε στην Αθήνα, στον δήμο Αλιμούντα.
Το 424 π.Χ και ενώ είχε αναλάβει ως εκλεγμένος στρατηγός τη διοίκηση των πλοίων που περιπολούσαν την περιοχή γύρω από τη Θάσο, συνέβη ο Βρασίδας να καταλάβει την Αμφίπολη. Ο Θουκυδίδης άργησε να φτάσει και κατηγορήθηκε για ολιγωρία από τους συμπολίτες του, με αποτέλεσμα να εξοριστεί για 20 χρόνια. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πληροφορίες ικανές να μας οδηγήσουν σε ασφαλή συμπεράσματα, σχετικά με την ευθύνη που έφερε ο Θουκυδίδης για την ήττα.
Εγκαταστάθηκε στον τόπο καταγωγής του, στα κτήματα που είχε στη Σκαπτή Ύλη και ταξίδεψε πολύ κατά τη διάρκεια της εξορίας του. Ο ίδιος αναφέρει πως αυτή η συγκυρία του έδωσε τη δυνατότητα να συγγράψει την ιστορία του, αφού μπόρεσε να επισκεφτεί πολλούς διαφορετικούς τόπους και να συλλέξει στοιχεία και μαρτυρίες, καθώς και να συναναστραφεί Πελοποννήσιους, γνωρίζοντας καλύτερα τους εχθρούς των Αθηναίων. Για κάποιο διάστημα, φαίνεται ότι έμεινε και στη διάσημη αυλή του βασιλιά Αρχέλαου.
Γνωρίζουμε ότι επέστρεψε στην Αθήνα το 404 π.Χ, αλλά η παραμονή του ήταν σύντομη. Μια μαρτυρία λέει ότι πέθανε λίγο καιρό αργότερα, ίσως και μέσα στο ίδιο έτος, και τάφηκε στα Κιμώνεια μνήματα, στη Μελιτική Πύλη. Κάποιοι ισχυρίζονταν, από την αρχαιότητα κιόλας, πως στην Αθήνα υπήρχε μόνο το κενοτάφιό του και τα οστά του είχαν μεταφερθεί στη Θράκη, ενώ άλλοι έλεγαν ότι έμεινε για λίγο στην Αθήνα και επέστρεψε στη Θράκη όπου και πέθανε. Η τελευταία άποψη θεωρείται πιο πιθανή από τους περισσότερους ιστορικούς.
Υπήρξαν επίσης φήμες πως δολοφονήθηκε, αλλά αυτές μάλλον οφείλονται στο ότι η ιστορία του διακόπτεται απότομα, γεγονός που πυροδότησε διάφορα σενάρια, τα οποία όμως δεν επιβεβαιώνονται. 

16. Αριστοφάνης - Ένας ελεύθερος κωμικός

Οι ελάχιστες πληροφορίες που διαθέτουμε για τον Αριστοφάνη, προέρχονται από τις κωμωδίες του και για τον λόγο αυτό η διαχείρισή τους απαιτεί προσοχή.
Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε στον δήμο Κυδαθήναιον, το πρώτο του έργο παραστάθηκε το 429 π.Χ
και η σταδιοδρομία του ανθεί σε μία περίοδο που τα πολιτικά πράγματα στην Αθήνα έχουν γίνει εξαιρετικά εύθραυστα. Η σάτιρα του μεγάλου κωμικού θα στραφεί εναντίον των κρατούντων και ειδικά εναντίον του δημαγωγού Κλέωνα. Στους "Αχαρνείς" του, μας λέει πως ο Κλέων δεν άντεξε την κριτική του και του άσκησε δίωξη, ίσως κατηγορώντας τον πως δεν ήταν Αθηναίος πολίτης (γραφή ξενίας), οπότε όφειλε να πληρώνει τον αντίστοιχο φόρο. Η κατηγορία μπορεί να βασίστηκε στο ότι η οικογένεια του Αριστοφάνη είχε αποκτήσει κτήματα στην Αίγινα, όταν αυτή καταλήφθηκε από τους Αθηναίους. Ωστόσο, από πουθενά δεν προκύπτει ότι ο Αριστοφάνης φυλακίστηκε ή τιμωρήθηκε με κάποιον άλλο τρόπο ή για άλλο λόγο. Άλλωστε, δεν φαίνεται να επηρεάστηκε η σταδιοδρομία του Κλέωνα, αφού τη χρονιά που παίχτηκαν οι "Ιππείς", η σκληρότερη σάτιρα εναντίον του, οι Αθηναίοι τον εξέλεξαν στρατηγό.
Μάλλον συντηρητικός στις πολιτικές του θέσεις, ο Αριστοφάνης διακωμώδησε τον "μοντέρνο" Ευριπίδη και τον άτακτο Αλκιβιάδη, εκφράζοντας την αγωνία του για τις παραδοσιακές αξίες που είχαν τεθεί υπό αμφισβήτηση και κινδύνευαν να χαθούν.
Η μόνη υπόθεση που μπορούμε να κάνουμε για τον θάνατό του, είναι πως θα πρέπει να συνέβη λίγο μετά το 388 π.Χ. Δεν έχουμε καμία απολύτως πληροφορία για τον τόπο ή τον τρόπο θανάτου του. 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η άποψη πως στην Αρχαία Αθήνα πολιτικοί και καλλιτέχνες τιμωρήθηκαν από την αχαριστία και την φθόνο των Ελλήνων, είναι ανακριβής και είναι αποτέλεσμα πρόχειρης εξέτασης της ιστορίας. Μολονότι οι περιπτώσεις των 16 αυτών ανδρών εξετάστηκαν σύντομα (η πρόσβαση στις πηγές είναι πλέον πολύ εύκολη για όποιον ενδιαφέρεται να εξετάσει περισσότερες λεπτομέρειες), αποκαλύπτουν έναν τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας, που μας φαίνεται παράξενος.
Ο εξοστρακισμός ανθρώπων που είχαν προσφέρει εξαιρετικές υπηρεσίες στην πατρίδα τους, τις περισσότερες φορές οφειλόταν σε κάποια αστοχία τους. Ένας στρατηγός που γινόταν αίτιος για μια καταστροφική ήττα, έπρεπε να αναλάβει την ευθύνη. Μας ξενίζει ακόμα η αυστηρότητα στα ζητήματα που αφορούσαν τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών. Οι Αθηναίοι ήταν όντως πολύ ευαίσθητοι σε ό, τι αφορούσε τον δημόσιο πλούτο και μια κατηγορία ήταν αρκετή για να κινήσει τη διαδικασία. Κάποιες φορές μπορεί οι κατηγορίες να μην ευσταθούσαν ή να ήταν υπερβολικές, αλλά να γινόταν όπλο στα χέρια των πολιτικών τους αντιπάλων στην αέναη μάχη μεταξύ της ολιγαρχίας και της δημοκρατίας, της συντήρησης και της προόδου, του χτες και του αύριο. Και επειδή μάχη χωρίς θύματα δεν υπάρχει, "ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν τῷ ὄντι μαχούμενον ὑπὲρ τοῦ δικαίου, καὶ εἰ μέλλει ὀλίγον χρόνον σωθήσεσθαι, ἰδιωτεύειν ἀλλὰ μὴ δημοσιεύειν", όπως είπε ο Σωκράτης. 
Δηλαδή, "αυτός που θέλει να πολεμήσει για το δίκαιο, για να επιβιώσει λίγο καιρό, θα πρέπει να το κάνει ως ιδιώτης και όχι ως δημόσιο πρόσωπο".



© Αθηνά Ταρλά





Τρίτη 25 Δεκεμβρίου 2012

Αιτία θανάτου (Ε) - Αλκιβιάδης, Σωκράτης

Michele de Napoli - Η δολοφονία του Αλκιβιάδη

13. Αλκιβιάδης - Μία αναπόφευκτη δολοφονία

Προικισμένος με ομορφιά, ευφράδεια και πλούτη και γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, ο Αλκιβιάδης έμελλε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της Αθήνας. Λατρεύτηκε και μισήθηκε όσο λίγοι, δοξάστηκε και ταπεινώθηκε. Οι ποικίλες αντιδράσεις του αθηναϊκού κοινού οφείλονται κατά ένα μεγάλο μέρος στον άστατο και απείθαρχο χαρακτήρα και τον εγωκεντρισμό του.
Μαθητής του Σωκράτη, αλλά και των Σοφιστών, αγάπησε πολύ τον πρώτο, αλλά επηρεάστηκε κυρίως από τους δεύτερους, όπως έδειξε η στάση του στα πολιτικά πράγματα. "Υπερβολικά φιλόδοξος", γράφει ο Θουκυδίδης, "ο πιο απρόσεκτος από όλα τα ανθρώπινα όντα", γράφει ο Πλούταρχος, ενώ ο Λυσίας τον αποκαλεί "εχθρό της πολιτείας, που πληρώνει με πληγές τη βοήθεια των φίλων του". Ο Ισοκράτης και ο Δημοσθένης από την άλλη μεριά, επαινούν τη στρατιωτική του ευφυία, τον πατριωτισμό και τη γενναιότητά του.
Οι πολιτικές φιλοδοξίες του Αλκιβιάδη ήταν συνδεδεμένες με το όραμα της αποκατάστασης της αθηναϊκής ηγεμονίας. Κατά τη διάρκεια της στρατηγίας του κι εξαιτίας της υπέρμετρης φιλοδοξίας του, ο αθηναϊκός στρατός υπέστη καταστροφικές ήττες στην Μαντίνεια και αργότερα στην Αμφίπολη.
Εξασφάλισε όμως την αγάπη των Αθηναίων με τη νίκη του στην Ολυμπιάδα το 416 π.Χ. Δεν ήταν δύσκολο κατόπιν, να τους πείσει  να εκστρατεύσουν στη Σικελία, παρά τις αντιρρήσεις του Νικία. Μόλις έφτασε όμως στη Σικελία, έφτασε και η αποστολή που είχε αναλάβει να τον πάει πίσω στην Αθήνα για να δικαστεί. Η κατηγορία ήταν η "ιεροσυλία των Ερμών" και ο Αλκιβιάδης δραπέτευσε, κατέφυγε στη Σπάρτη και συμβούλεψε τους Σπαρτιάτες να στείλουν βοήθεια στους Συρακούσιους. Η καταστροφή που υπέστη η Αθήνα ήταν καθοριστική για το μέλλον της.
Ο έκλυτος βίος του έγινε αιτία να εκδιωχθεί και από τη Σπάρτη. Τότε βρίσκει καταφύγιο στον Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη, το 412 π.Χ. και προσπαθεί να βρει τρόπο να επιστρέψει στην Αθήνα. Υποσχέθηκε στους ολιγαρχικούς πως θα τους βοηθούσε να πάρουν την εξουσία με χρήματα του Τισσαφέρνη, αλλά όταν εκείνοι τα κατάφεραν χωρίς τη βοήθειά του, στράφηκε στους δημοκρατικούς,
Το 410 π.Χ τον επανεξέλεξαν στρατηγό και το 407 π.Χ, όταν οι ολιγαρχικοί έχασαν την εξουσία, τον επανέφεραν στην Αθήνα με δόξα και τιμές.
Ως "αυτοκράτορας στρατηγός" πλέον, αναλαμβάνει επικεφαλής του στόλου εναντίον των Πελοποννησίων στην Ιωνία για να βιώσει μια τραγική ήττα στην Έφεσο εξαιτίας της οποίας του αφαιρέθηκαν όλα τα αξιώματα. Μάταια προσπάθησε να πείσει τους Αθηναίους να αποφύγουν τη μάχη στους Αιγός ποταμούς. Το τέλος της Αθήνας θα σημάνει με την ήττα τους το 405 π.Χ
Ο Αλκιβιάδης θα δολοφονηθεί λίγο αργότερα στη Φρυγία, από ανθρώπους του σατράπη Φαρνάβαζου (κατ'άλλους, του Σπαρτιάτη βασιλιά Λύσανδρου) και αφού είχε εμπλακεί σε ζητήματα που αφορούσαν τον περσικό θρόνο. Ο Πλούταρχος αναφέρει και την εκδοχή να δολοφονήθηκε εξαιτίας ενός ακόμη ερωτικού σκανδάλου με τη σύζυγο κάποιου αξιωματούχου.

Jean-Baptiste Regnault - Ο Σωκράτης απομακρύνει τον  Αλκιβιάδη από τη σωματική ηδονή



14. Σωκράτης - Ο ανατρεπτικός δάσκαλος

Το κατηγορητήριο που οδήγησε τον Σωκράτη στο δικαστήριο, βασιζόταν στο ψήφισμα του μάντη Διοπείθη, σύμφωνα με το οποίο μπορούσε, όποιος διέθετε στοιχεία,  "εισαγγέλεσθαι τους τα θεία μη νομίζοντας ή λόγους περί μεταρσίων διδάσκοντας". Δικάστηκε λοιπόν ο Σωκράτης επειδή εισάγει νέες θεότητες και διαφθείρει τους νέους με τις διδασκαλίες του. Η συζήτηση για το αν ευσταθούσε αυτή η κατηγορία παραμένει ζωηρή και με ενδιαφέροντα επιχειρήματα και από τις δυο πλευρές.
Αυτό που έχει ίσως περισσότερο ενδιαφέρον, είναι η στάση του ίδιου του Σωκράτη στη διάρκεια της δίκης και της φυλάκισής του.
Πρώτα απ'όλα αρνήθηκε τον λόγο που του είχε ετοιμάσει ο Λυσίας για την υπεράσπισή του. Μίλησε μόνος του για τον εαυτό του και δεν έκανε καμία προσπάθεια να εγείρει το συναίσθημα των δικαστών. Κρίθηκε ένοχος με μικρή πλειοψηφία και του δόθηκε η δυνατότητα να προτείνει ο ίδιος μια ποινή για τον εαυτό του. Οι πλούσιοι φίλοι του ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν οποιοδήποτε πρόστιμο, αλλά ο Σωκράτης δεν έκανε αυτή την επιλογή. Πρότεινε να του προσφέρουν δωρεάν σίτιση στο πρυτανείο, επειδή αυτό άξιζε κάποιος που είχε προσφέρει όλη του τη ζωή στην πόλη του. Οι δικαστές εξοργίστηκαν και τον καταδίκασαν σε θάνατο.
Μέχρι να έρθει η ώρα της εκτέλεσης, ο Σωκράτης είχε άλλη μια ευκαιρία να γλιτώσει τον θάνατο. Οι φίλοι του είχαν δωροδοκήσει τους δεσμοφύλακες και του είχαν ετοιμάσει ό, τι χρειαζόταν για να εγκαταλείψει την Αθήνα εγκαίρως. Η αντίδραση του Σωκράτη ήταν εκπληκτική! Η ορθή στάση του αγαθού ανθρώπου δεν είναι να παραμείνει οπωσδήποτε ζωντανός, αλλά να κάνει ορθές επιλογές σύμφωνα με τις οποίες πρέπει να ζει ή να πεθαίνει. Αξίζει τον κόπο να διαβάσει κανείς περισσότερα για την επιχειρηματολογία του, στον διάλογο "Κρίτων" του Πλάτωνα. Η δραπέτευση είναι αδίκημα, λέει ο Σωκράτης στον Κρίτωνα, ακόμα και αν η καταδίκη είναι άδικη. Ο πολίτης ζει σύμφωνα με τους νόμους της πολιτείας του είτε τον ωφελούν είτε όχι. Αν δεν του αρέσουν οι νόμοι αυτοί, είναι πάντα ελεύθερος να προσπαθήσει να τους αλλάξει ή να επιλέξει μια άλλη πόλη με καλύτερους νόμους.
Ο Σωκράτης έκανε την επιλογή του και έμεινε στην πόλη, από την οποία δεν είχε φύγει παρά μόνο όταν χρειάστηκε να πολεμήσει για την προστατέψει. Ήταν ένοχος; Οπωσδήποτε ήταν ευσεβής και τιμούσε τους θεούς της πόλης του. Τα τελευταία του λόγια ήταν να μην ξεχάσουν οι φίλοι του τον πετεινό που είχε υποσχεθεί στον Ασκληπιό. Μιλούσε όμως και για εκείνο το "δαιμόνιο", που του έλεγε πάντα τι δεν πρέπει να κάνει. Η διδασκαλία του ήταν αναμφισβήτητα βασισμένη σε αρχές, που θαυμάζουμε και προσπαθούμε να ενστερνιστούμε μέχρι σήμερα. Απ'την άλλη, πώς θα ερμήνευε ένας πατέρας την άρνηση του γιου του να αναλάβει την πατρική επιχείρηση επειδή ήθελε να ακολουθεί τον Σωκράτη και να εντρυφήσει στη φιλοσοφία;
Ο Σωκράτης καταδικάστηκε επειδή ανάμεσα στους μαθητές του υπήρχαν άνθρωποι των τριάκοντα τυράννων. Επειδή ήταν γνωστή η φιλική του σχέση με τον Αλκιβιάδη που είχε στοιχίσει στην Αθήνα τόσα πολλά. Επειδή η διδασκαλία του ήταν ανατρεπτική, εστιάζοντας στην πνευματική και όχι στην υλική προκοπή. Επειδή κανείς δεν θέλει να ταράζεται η κανονικότητα μέσα στην οποία έχει συνηθίσει να ζει. Δεν ήταν ούτε φθόνος ούτε αχαριστία. Ήταν αντίσταση στο νέο, το διαφορετικό, το παράξενο και οι Αθηναίοι αντιστάθηκαν, όπως ακριβώς αντιστεκόμαστε και εμείς σήμερα σε ό,τι δεν καταλαβαίνουμε και σε ό,τι μας ξεβολεύει.



© Αθηνά Ταρλά




Κυριακή 23 Δεκεμβρίου 2012

Αιτία Θανάτου (Δ) - Ικτίνος, Σοφοκλής, Ευριπίδης



Ο Ναός του Απόλλωνα στις Βάσσες
10. Ικτίνος - Ένας δραστήριος αρχιτέκτονας

Για τον μεγάλο αυτόν αρχιτέκτονα του Παρθενώνα, ελάχιστα πράγματα μας είναι γνωστά. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την καταγωγή και την οικογένειά του ούτε είμαστε σε θέση να χρονολογήσουμε τη γέννηση ή τον θάνατό του.    
Όσες πληροφορίες διαθέτουμε προέρχονται από τον Στράβωνα, τον Παυσανία και τον Πλούταρχο. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες τους, ο Ικτίνος ήταν στενός φίλος του Φειδία με τον οποίο συνεργάστηκε στην κατασκευή των έργων της Ακρόπολης και ο αρχιτέκτονας του Ναού του Απόλλωνα στις Βάσσες. Αναφέρεται και ως ο κατασκευαστής του Τελεστηρίου της Δήμητρας στην Ελευσίνα.
Ο Βιτρούβιος επίσης, μας πληροφορεί πως συνέγραψε μια τεχνική μελέτη με τίτλο: "Για τον δωρικό ναό της Αθηνάς στην Αθήνα".
Έφυγε από την Αθήνα μετά την ολοκλήρωση του Παρθενώνα και εγκαταστάθηκε στην Αρκαδία, γύρω στο 430 π.Χ για επαγγελματικούς λόγους, καθώς του είχε αναταθεί να ολοκληρώσει την κατασκευή του ναού του Απόλλωνα στις Βάσσες, που πιθανότατα είχε ξεκινήσει παλαιότερα από άλλον αρχιτέκτονα.

11. Σοφοκλής - Ο Φιλαθηναίος.

Ο τύμβος στους πρόποδες της Πάρνηθας. Ίσως ο τάφος του Σοφοκλή
Εκτός από την προσφορά του στην τραγική ποίηση, ο Σοφοκλής υπηρέτησε την πόλη του αναλαμβάνοντας πρόθυμα δημόσια αξιώματα. Ελληνοταμίας το 443 πΧ, διοικητής του στόλου μαζί με τον Περικλή το 440 πΧ εναντίον της Σάμου, στρατηγός το 428 πΧ μαζί με τον Θουκυδίδη (τον πολιτικό) και μέλος της ολιγαρχικής κυβέρνησης του 413 π.Χ.
Ανέλαβε επίσης θρησκευτικά αξιώματα, κατά τη διάρκεια των οποίων συμμετείχε στην εισαγωγή της λατρείας του Ασκληπειού στην Αθήνα. Όπως και ο Σωκράτης, δεν έφυγε ποτέ από την πόλη παρά μόνο όταν χρειάστηκε να πολεμήσει και ονομάστηκε γι'αυτό "Φιλαθηναίος". Η δράση του αυτή του είχε εξασφαλίσει την εύνοια του αθηναϊκού κοινού, που ανταποκρίθηκε πολύ θερμά στις ποιητικές του δημιουργίες.
Η μοναδική δίκη που εμπλέκει το όνομα του Σοφοκλή, είναι μια μαρτυρία ενός Σάτυρου, του οποίου οι πληροφορίες κρίνονται γενικά αναξιόπιστες (βλέπε και Ευριπίδη). Αυτός αναφέρει, πως ο γιος του ποιητή, ο Ιοφών. κατηγόρησε τον πατέρα του πως έδειχνε υπερβολική εύνοια σε έναν εγγονό του, γιο του Αρίστωνα που ήταν εξώγαμο τέκνο. Ακόμα και αν δεχτούμε το περιστατικό ως αληθές, δεν θα μπορούσε ποτέ μια τέτοια κατηγορία να θέσει τον Σοφοκλή υπό απαγόρευση.
Τρεις διαφορετικές αιτίες θανάτου έχουν διασωθεί στη γραμματεία. Η πρώτη λέει πως πνίγηκε με μια ρόγα σταφύλι, η δεύτερη πως πέθανε από ασφυξία προσπαθώντας να απαγγείλει ένα μεγάλο κομμάτι από την "Αντιγόνη", χωρίς ανάσα και η τρίτη πως πέθανε από υπερβολική συγκίνηση, όταν του ανήγγειλαν ακόμα μία θεατρική νίκη.
Ο τόπος ταφής του είναι ίσως ο τύμβος που βρίσκεται στους πρόποδες της Πάρνηθας, στον παλαιό δρόμο προς Δεκέλεια, που ήταν ο τόπος καταγωγής του.

12. Ευριπίδης - Ο διαφωτιστής των Αθηνών στην αυλή του Αρχέλαου.

Αντίθετα με τον Σοφοκλή, ο Ευριπίδης δεν ασχολήθηκε με τα δημόσια. Η πολιτική του τοποθέτηση γίνεται μέσα από τα έργα του, συχνά με τρόπο που ξενίζει τους θεατές της εποχής του. Δεν κρύβει τον θαυμασμό του για την μεσαία τάξη ούτε την αντιπάθειά του για τον ευμετάβλητο όχλο, που άγεται και φέρεται από πονηρούς δημαγωγούς. Αυτό, σε συνδυασμό με την τάση του για απομόνωση και τον κάπως μελαγχολικό του χαρακτήρα, δεν τον έκανε ιδιαίτερα συμπαθἠ στο κοινό. Σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του κέρδισε το πρώτο βραβείο μόνο 4 φορές! Η μεγάλη αναγνώριση ήρθε μετά τον θάνατό του.
Υπάρχει μιά αναφορά, από τον αναξιόπιστο βιογράφο Σάτυρο, πως ο Κλέων κατηγόρησε τον Ευριπίδη για ασέβεια, πληροφορία που δεν διασταυρώνεται από άλλη πηγή. Ο Αριστοτέλης μας λέει για μια δίκη, στην οποία ο Σοφοκλής στρέφεται εναντίον κάποιου Υγιαίνοντα για ζήτημα που σχετιζόταν με λειτουργία (χορηγία θεατρικής παράστασης) και σύμφωνα με το νόμο περί αντιδόσεως.Υπάρχει μια πιθανότητα, ο κατηγορούμενος να εκμεταλλεύτηκε την αντιπάθεια που είχε προκαλέσει ο Ευριπίδης και να τον παρουσίασε ως άθεο, με σκοπό να μειώσει την αξιοπιστία του.
Καμία άλλη νομική διαδικασία σχετική με τον Ευριπίδη δεν αναφέρεται πουθενά. Ούτε δίωξη ούτε καταδίκη.
Έφυγε από την Αθήνα και εγκαταστάθηκε στην Πέλλα ως προσκεκλημένος του βασιλιά Αρχέλαου, στην αυλή του οποίου συνέχισε να γράφει τραγωδίες. Εκεί έγραψε την "Ιφιγένεια εν Αυλίδι", τις  "Βάκχες" και τον χαμένο "Αρχέλαο". Εκεί πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια του και πέθανε το 406 πΧ, σύμφωνα με την παράδοση, από επίθεση άγριων σκύλων.
Για να τον τιμήσουν οι Αθηναίοι, έφτιαξαν ένα κενοτάφιο στο δρόμο προς τον Πειραιά, που φέρει επίγραμμα του Θουκυδίδη:
"Μνᾶμα μὲν Ἑλλὰς ἅπασ᾽ Εὐριπίδου, ὀστέα δ᾽ ἴσχει
γῆ Μακεδών, ἧιπερ δέξατο τέρμα βίου.
πατρὶς δ᾽ Ἑλλάδος Ἑλλάς, Ἀθῆναι· πλεῖστα δὲ Μούσαις
τέρψας ἐκ πολλῶν καὶ τὸν ἔπαινον ἔχει."



© Αθηνά Ταρλά



Αιτία θανάτου (Γ) - Φειδίας, Αναξαγόρας, Ηρόδοτος



7. Φειδίας -  μία άλυτη υπόθεση.

Από τους στενότερους φίλους του Περικλή, ο Φειδίας συνέβαλλε καθοριστικά στην ανάδειξη του μεγαλείου της Αθήνας κατά τον χρυσό αιώνα. Η φιλία του με τον ισχυρό στρατηγό τον έβαλε στο στόχαστρο των πολιτικών αντιπάλων του Περικλή, αν και ο ίδιος ο γλύπτης δεν ασχολήθηκε με την πολιτική.
Η πρώτη επίθεση που δέχτηκε, αφορούσε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Παρθένου Αθηνάς στον Παρθενώνα. Τον κατηγόρησαν πως καταχράστηκε ποσότητα χρυσού που προοριζόταν για το άγαλμα. Εύκολα ο Φειδίας απέδειξε την αθοώτητά του, εφόσον κατόπιν συμβουλής του Περικλή, το χρυσό ένδυμα της Αθηνάς ήταν πτυσσόμενο και ο χρυσός εύκολα μπορούσε να αφαιρεθεί και να ζυγιστεί.
Δεν είχε όμως την ίδια τύχη με την κατηγορία για αλαζονεία. Στην παράσταση της μάχης των Αμαζόνων, επάνω στην ασπίδα της Αθηνάς, δύο πολεμιστές απεικόνιζαν τις μορφές του ίδιου και του Περικλή. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση.

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι πέθανε στη φυλακή, αλλά ο Φιλόχωρος υποστηρίζει πως εγκατέλειψε την Αθήνα και πήγε στην Ολυμπία. Σύμφωνα με αυτή τη μαρτυρία, τότε φιλοτέχνησε το άγαλμα του Ολυμπίου Διός, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Με την αποπεράτωση του έργου, κατηγορήθηκε και πάλι για κατάχρηση και κλοπή και παρέμεινε στη φυλακή μέχρι τον θάνατό του.
Αυτές είναι όλες οι πληροφορίες που διαθέτουμε και είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε ορθά συμπεράσματα. Οπωσδήποτε, η επανάληψη της ίδιας κατηγορίας μας βάζει σε σκέψεις. Μπορεί ο Φειδίας να είχε μεγαλύτερη πολιτική σημασία από όση νομίζουμε σήμερα και έπεσε θύμα ανελέητου κυνηγητού από τους εχθρούς του Περικλή. Μπορεί να ήταν απλά ένας εξαιρετικός γλύπτης με ιδιαίτερη αδυναμία στο χρυσάφι.

Anaxagoras and Pericles- Augistin Louis Belle
8. Αναξαγόρας - Ο σύμβουλος του Περικλή επιλέγει την ησυχία

Άλλος ένας φίλος του Περικλή που βρήκε τον μπελά του. Από τις φήμες που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή, συμπεραίνουμε πως ο φιλόσοφος ήταν κάτι παραπάνω από φίλος του Περικλή. Φαίνεται πως ήταν κάτι σαν σύμβουλος ή καθοδηγητής. Βέβαια, ούτε και οι πιο άσπονδοι εχθροί του Περικλή δεν θα μπορούσαν να τον κατηγορήσουν για τις πολιτικές του προτιμήσεις. Το πολίτευμα δεν επέτρεπε τέτοιου είδους κατηγορίες. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι πολιτικοί κατέφευγαν σε νόμους ή διατάγματα που αφορούσαν την ασέβεια προς την παράδοση.

Ο Αναξαγόρας κατηγορήθηκε με βάση το διάταγμα του Διοπείθη, το ίδιο που θα χρησιμοποιηθεί αργότερα και για τον Σωκράτη.
"Ο ήλιος είναι πέτρα και το φεγγάρι χώμα", έλεγε ο Αναξαγόρας, προσβάλλοντας τις κρατούσες θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής. Δεν έχουμε κανένα στοιχείο που να μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι Αθηναίοι αντιπαθούσαν τον Αναξαγόρα για τις απόψεις του. Το πιθανότερο είναι πως οι συντηριτικοί κύκλοι βρήκαν μία αφορμή να βγάλουν από τη μέση τον συμβουλάτορα - στήριγμα του πανίσχυρου Περικλή.
Βάβαια, στη δίκη είχε την αμέριστη υποστήριξη του κύκλου του Περικλή και η ποινή ήταν απλώς ένα πρόστιμο. Την Αθήνα την εγκατέλειψε αυτοβούλως (δεν γνωρίζουμε αν του ασκήθηκε πίεση) κι εγκαταστάθηκε στη Λάμψακο της Μ. Ασίας. Εκεί ίδρυσε δική του σχολή και δίδασκε μέχρι τον θάνατό του το 428 π.Χ, σε ηλικία 72 ετών περίπου.

9. Ηρόδοτος - Το άγνωστο τέλος του πατέρα της ιστορίας.

Γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό της Μ. Ασίας, από πατέρα καρικής καταγωγής (Λύξης) και μητέρα Ελληνίδα (Δρυώ ή Ροιώ). Κατά τους μηδικούς πολέμους η πατρίδα του ήταν υποτελής στους Πέρσες και πολέμησε στο πλάι του Ξέρξη. Μετά τη νίκη των Ελλήνων, μία μία οι πόλεις του Αιγαίου και της Μ. Ασίας επαναστάτησαν εναντίον του κατακτητή. Στην Αλικαρνασσό έγινε μια προσπάθεια ανατροπής του τυράννου Λύγδαμη, στην οποία έλαβε μέρος και η οικογένεια του Ηροδότου. Εκεί θα πρέπει να σκοτώθηκε ο θείος του, ο επικός ποιητής Πανύασσης, και η οικογένεια για να αποφύγει τα χειρότερα καταφεύγει στη Σάμο. Λίγο πριν το 454 π.Χ, επιστρέφει στην πατρίδα του και λαμβάνει μέρος στη νέα προσπάθεια ανατροπής του καθεστώτος, αυτή τη φορά με επιτυχία.

Θα ακολουθήσει μια δεκαετία ταξιδιών στην Ασία, στην Αίγυπτο, στη Σκυθία και αλλού, που θα καταλήξει στην Αθήνα. Εκεί θα ζήσει για κάποιο διάστημα μέχρι που θα μετοικήσει μαζί με διακεκριμένους Αθηναίους, όπως ο Ιππόδαμος και ο Πρωταγόρας, στη νέα αποικία των Θουρίων που ιδρύεται στα συντρίμμια της παλιάς Σύβαρης. Δεν ξέρουμε αν εγκαταστάθηκε εκεί το 444 π.Χ που ιδρύθηκε η αποικία ή πήγε αργότερα.
Σύμφωνα με μία πληροφορία που παραδίδει ο Πλούταρχος, μετά από μία ανάγνωση τμήματος του έργου του, ο Ηρόδοτος έλαβε τιμητική αμοιβή αξίας δέκα ταλάντων, ενώ η στενή φιλία που είχε αναπτύξει με τον Σοφοκλή και ίσως και με τον Πρωταγόρα, μας δίνει την εικόνα ενός αναγνωρισμένου ξένου στους κύκλους της τέχνης και της διανόησης.
Δεν γίνεται καμία αναφορά για τη ζωή του μετά την εγκατάσταση στους Θουρίους. Το πιθανότερο είναι να απέκτησε το δικαίωμα του πολίτη, αφού σε κάποια χειρόγραφα η ιστορία του εισάγεται ως "Ηροδότου Θουρίου" αντί Αλικαρνησσέος που είναι το σύνηθες. Για το θάνατό του, το μόνο που μπορούμε να πούμε με σχετική βεβαιότητα, είναι πως πέθανε κατά την πρώτη περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου, άγνωστο πού και από ποια αιτία.



© Αθηνά Ταρλά