Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2012

Αιτία θανάτου (ΣΤ) - Θουκυδίδης, Αριστοφάνης


15. Θουκυδίδης - Μια εξορία που γέννησε την ιστορία

Ο διάσημος ιστορικός ήταν γόνος σπουδαίας οικογένειας της Θράκης, με βασιλική καταγωγή. Πατέρας του ήταν ο Όλορος, ιδιοκτήτης χρυσωρυχείων στη Σκαπτή Ύλη του Παγγαίου απέναντι από τη Θάσο και είχε συγγενικούς δεσμούς με τον πολιτικό και στρατηγό Μιλτιάδη και με τον άλλον Θουκυδίδη, τον πολιτικό, που ανήκε επίσης στη συντηρητική παράταξη. Γεννήθηκε και ανατράφηκε στην Αθήνα, στον δήμο Αλιμούντα.
Το 424 π.Χ και ενώ είχε αναλάβει ως εκλεγμένος στρατηγός τη διοίκηση των πλοίων που περιπολούσαν την περιοχή γύρω από τη Θάσο, συνέβη ο Βρασίδας να καταλάβει την Αμφίπολη. Ο Θουκυδίδης άργησε να φτάσει και κατηγορήθηκε για ολιγωρία από τους συμπολίτες του, με αποτέλεσμα να εξοριστεί για 20 χρόνια. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πληροφορίες ικανές να μας οδηγήσουν σε ασφαλή συμπεράσματα, σχετικά με την ευθύνη που έφερε ο Θουκυδίδης για την ήττα.
Εγκαταστάθηκε στον τόπο καταγωγής του, στα κτήματα που είχε στη Σκαπτή Ύλη και ταξίδεψε πολύ κατά τη διάρκεια της εξορίας του. Ο ίδιος αναφέρει πως αυτή η συγκυρία του έδωσε τη δυνατότητα να συγγράψει την ιστορία του, αφού μπόρεσε να επισκεφτεί πολλούς διαφορετικούς τόπους και να συλλέξει στοιχεία και μαρτυρίες, καθώς και να συναναστραφεί Πελοποννήσιους, γνωρίζοντας καλύτερα τους εχθρούς των Αθηναίων. Για κάποιο διάστημα, φαίνεται ότι έμεινε και στη διάσημη αυλή του βασιλιά Αρχέλαου.
Γνωρίζουμε ότι επέστρεψε στην Αθήνα το 404 π.Χ, αλλά η παραμονή του ήταν σύντομη. Μια μαρτυρία λέει ότι πέθανε λίγο καιρό αργότερα, ίσως και μέσα στο ίδιο έτος, και τάφηκε στα Κιμώνεια μνήματα, στη Μελιτική Πύλη. Κάποιοι ισχυρίζονταν, από την αρχαιότητα κιόλας, πως στην Αθήνα υπήρχε μόνο το κενοτάφιό του και τα οστά του είχαν μεταφερθεί στη Θράκη, ενώ άλλοι έλεγαν ότι έμεινε για λίγο στην Αθήνα και επέστρεψε στη Θράκη όπου και πέθανε. Η τελευταία άποψη θεωρείται πιο πιθανή από τους περισσότερους ιστορικούς.
Υπήρξαν επίσης φήμες πως δολοφονήθηκε, αλλά αυτές μάλλον οφείλονται στο ότι η ιστορία του διακόπτεται απότομα, γεγονός που πυροδότησε διάφορα σενάρια, τα οποία όμως δεν επιβεβαιώνονται. 

16. Αριστοφάνης - Ένας ελεύθερος κωμικός

Οι ελάχιστες πληροφορίες που διαθέτουμε για τον Αριστοφάνη, προέρχονται από τις κωμωδίες του και για τον λόγο αυτό η διαχείρισή τους απαιτεί προσοχή.
Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε στον δήμο Κυδαθήναιον, το πρώτο του έργο παραστάθηκε το 429 π.Χ
και η σταδιοδρομία του ανθεί σε μία περίοδο που τα πολιτικά πράγματα στην Αθήνα έχουν γίνει εξαιρετικά εύθραυστα. Η σάτιρα του μεγάλου κωμικού θα στραφεί εναντίον των κρατούντων και ειδικά εναντίον του δημαγωγού Κλέωνα. Στους "Αχαρνείς" του, μας λέει πως ο Κλέων δεν άντεξε την κριτική του και του άσκησε δίωξη, ίσως κατηγορώντας τον πως δεν ήταν Αθηναίος πολίτης (γραφή ξενίας), οπότε όφειλε να πληρώνει τον αντίστοιχο φόρο. Η κατηγορία μπορεί να βασίστηκε στο ότι η οικογένεια του Αριστοφάνη είχε αποκτήσει κτήματα στην Αίγινα, όταν αυτή καταλήφθηκε από τους Αθηναίους. Ωστόσο, από πουθενά δεν προκύπτει ότι ο Αριστοφάνης φυλακίστηκε ή τιμωρήθηκε με κάποιον άλλο τρόπο ή για άλλο λόγο. Άλλωστε, δεν φαίνεται να επηρεάστηκε η σταδιοδρομία του Κλέωνα, αφού τη χρονιά που παίχτηκαν οι "Ιππείς", η σκληρότερη σάτιρα εναντίον του, οι Αθηναίοι τον εξέλεξαν στρατηγό.
Μάλλον συντηρητικός στις πολιτικές του θέσεις, ο Αριστοφάνης διακωμώδησε τον "μοντέρνο" Ευριπίδη και τον άτακτο Αλκιβιάδη, εκφράζοντας την αγωνία του για τις παραδοσιακές αξίες που είχαν τεθεί υπό αμφισβήτηση και κινδύνευαν να χαθούν.
Η μόνη υπόθεση που μπορούμε να κάνουμε για τον θάνατό του, είναι πως θα πρέπει να συνέβη λίγο μετά το 388 π.Χ. Δεν έχουμε καμία απολύτως πληροφορία για τον τόπο ή τον τρόπο θανάτου του. 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η άποψη πως στην Αρχαία Αθήνα πολιτικοί και καλλιτέχνες τιμωρήθηκαν από την αχαριστία και την φθόνο των Ελλήνων, είναι ανακριβής και είναι αποτέλεσμα πρόχειρης εξέτασης της ιστορίας. Μολονότι οι περιπτώσεις των 16 αυτών ανδρών εξετάστηκαν σύντομα (η πρόσβαση στις πηγές είναι πλέον πολύ εύκολη για όποιον ενδιαφέρεται να εξετάσει περισσότερες λεπτομέρειες), αποκαλύπτουν έναν τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας, που μας φαίνεται παράξενος.
Ο εξοστρακισμός ανθρώπων που είχαν προσφέρει εξαιρετικές υπηρεσίες στην πατρίδα τους, τις περισσότερες φορές οφειλόταν σε κάποια αστοχία τους. Ένας στρατηγός που γινόταν αίτιος για μια καταστροφική ήττα, έπρεπε να αναλάβει την ευθύνη. Μας ξενίζει ακόμα η αυστηρότητα στα ζητήματα που αφορούσαν τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών. Οι Αθηναίοι ήταν όντως πολύ ευαίσθητοι σε ό, τι αφορούσε τον δημόσιο πλούτο και μια κατηγορία ήταν αρκετή για να κινήσει τη διαδικασία. Κάποιες φορές μπορεί οι κατηγορίες να μην ευσταθούσαν ή να ήταν υπερβολικές, αλλά να γινόταν όπλο στα χέρια των πολιτικών τους αντιπάλων στην αέναη μάχη μεταξύ της ολιγαρχίας και της δημοκρατίας, της συντήρησης και της προόδου, του χτες και του αύριο. Και επειδή μάχη χωρίς θύματα δεν υπάρχει, "ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν τῷ ὄντι μαχούμενον ὑπὲρ τοῦ δικαίου, καὶ εἰ μέλλει ὀλίγον χρόνον σωθήσεσθαι, ἰδιωτεύειν ἀλλὰ μὴ δημοσιεύειν", όπως είπε ο Σωκράτης. 
Δηλαδή, "αυτός που θέλει να πολεμήσει για το δίκαιο, για να επιβιώσει λίγο καιρό, θα πρέπει να το κάνει ως ιδιώτης και όχι ως δημόσιο πρόσωπο".



© Αθηνά Ταρλά





Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εδώ υποστηρίζουμε τα ελληνικά γράμματα. Σεβόμαστε τον κώδικα επικοινωνίας του διαδικτύου και δεν "φωνάζουμε" χρησιμοποιώντας κεφαλαία. Είμαστε ευγενικοί και κουβεντιάζουμε πολιτισμένα.