Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2013

Ο Χρυσός Αιώνας της Ολλανδίας - Α΄

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ 17ου αι.

Amsterdam, Backhuysen 1673
 Από το 1585, έτος που οι Ισπανοί ανακτούν την Αμβέρσα (το σημαντικότερο εμπορικό κέντρο της εποχής) οι Κάτω Χώρες διχοτομούνται. Στο νότο παραμένουν οι καθολικοί, ενώ οι προτεστάντες εγκαθίστανται στα βόρεια και αναγνωρίζονται ως ανεξάρτητο κράτος (Ηνωμένες Επαρχίες) το 1639 με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας.
Οι προτεστάντες που εγκαταστάθηκαν στον Βορρά ήταν έμπειροι τεχνίτες, ικανοί επιχειρηματίες και κατόρθωσαν σύντομα να εξελιχθούν σε μεγάλη εμπορική δύναμη και την πρώτη, σύγχρονου τύπου οικονομία της Ευρώπης. Σε αυτούς προστέθηκαν και άλλοι προτεστάντες που είχαν εκδιωχθεί από την Ιβηρική χερσόνησο, τη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δυναμικοί, επινοητικοί και ριψοκίνδυνοι, δεν δίσταζαν να επενδύσουν σε παράτολμες αποστολές εξερεύνησης άγνωστων περιοχών στις ανατολικές Ινδίες ή να επεκτείνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες ως τη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και τη Ρωσία.


1664, Ο Δανειστής, Gerrit Dou
Το τραπεζικό σύστημα των Ολλανδών αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματικό, καθώς έδινε τη δυνατότητα δανειοδότησης των επιχειρήσεων και επένδυσης στο εμπόριο και τη βιομηχανία. Η Τράπεζα του Άμστερνταμ και το Χρηματιστήριο της πόλης υποστηρίζουν κάθε νέα επιχειρηματική ιδέα, η σπουδαιότερη εκ των οποίων υπήρξε η Ολλανδική Εταιρία των Ανατολικών Ινδιών, η πρώτη πολυεθνική εταιρία. Με περισσότερα από 100 πλοία, χιλιάδες υπαλλήλους και γραφεία στην Ασία και σε 6 πόλεις της Ολλανδίας, προμήθευε τη χώρα και την υπόλοιπη Ευρώπη με τα αγαθά των αποικιών: κινέζικη πορσελάνη, τσάι, καφέ και μπαχαρικά.
Delft, 1650, Van Asch

Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2013

Η ιστορία διδάσκει: Τα συμπτώματα που αγνοήθηκαν

«Λοιπόν, θα σας πω τι με έφερε ως εδώ. Τα πολιτικά προβλήματα ήταν πολύπλοκα και ο γερμανικός λαός δεν τα κατανοούσε. Υπό αυτές τις συνθήκες προτίμησαν να αφήσουν τους επαγγελματίες πολιτικούς να τους απαλλάξουν από αυτό το μπερδεμένο χάλι. Εγώ, από την άλλη μεριά, απλοποίησα τα προβλήματα και τα έβαλα σε τάξη χρησιμοποιώντας απλούς όρους. Οι μάζες το κατάλαβαν αυτό και με ακολουθούν.» - Adolf Hitler

Η κινητήρια δύναμη ήταν ο φόβος που του είχε εμφυσήσει ο πατέρας του. Ύστερα το σχολείο που δεν ανταποκρινόταν στις προσδοκίες του. Οι δάσκαλοι ήταν αμόρφωτοι, αν όχι εντελώς ηλίθιοι και έτσι δεν έκανε τον κόπο να σπουδάσει. Άλλωστε αυτός ήταν γεννημένος καλλιτέχνης: μεγάλος μουσικός ή αρχιτέκτονας ή καλύτερα ζωγράφος. Αλλά οι καθηγητές στη Σχολή Καλών Τεχνών ήταν διεφθαρμένα καθάρματα, ανίκανοι να κατανοήσουν το μεγαλείο της τέχνης του. Η επιβεβαίωση της αξίας του σίγουρα κρυβόταν κάπου μέσα στην κάποτε μεγάλη αυτοκρατορία, που τώρα ήταν ρημαγμένη, φορτωμένη με υπέρογκα δάνεια, απαραίτητα για την επιβίωσή του πληθυσμού που λιμοκτονούσε και αργοπέθαινε από τις επιδημίες. Οι αριστεροί κέρδιζαν έδαφος και οι Εβραίοι ήταν θερμοί υποστηρικτές τους. Αν γινόταν ο εξολοθρευτής τους, τότε θα γινόταν ο ήρωας που θα επανέφερε τις παλιές καλές αξίες και το παλιό μεγαλείο. Δεν φοβήθηκε να τους καταγγείλει ως τους μόνους υπεύθυνους για τη δυστυχία του λαού και έπεισε τον εαυτό του πως αυτός ήταν ο εκλεκτός που θα έσωζε τη χώρα του.

Δευτέρα 16 Σεπτεμβρίου 2013

ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ, έστω και λίγο.

keepcalm-o-matic.co.uk
Μας αρέσει να το λέμε. Αντιλαμβανόμαστε πως η γνώση του εαυτού μας είναι προϋπόθεση για την ισορροπία μας και την εξέλιξή μας. Από την άλλη, δεν είναι λίγες οι φορές που δεν αναγνωρίζουμε καν τον εαυτό μας. Λέμε ή κάνουμε πράγματα ακατανόητα, παράξενα και συχνά βλαβερά για εμάς και τους γύρω μας. Μαθαίνουμε για κάποιο ελάττωμά μας που απωθεί τους γύρω μας και θυμώνουμε γιατί είμαστε σίγουροι πως δεν το'χουμε.  
Η έλλειψη κατανόησης του εαυτού μας γίνεται αισθητή όταν συνειδητοποιούμε πως έχουμε κάνει, ας πούμε, τη διαδρομή από τη δουλειά στο σπίτι και δεν μπορούμε να θυμηθούμε κάτι συγκεκριμένο από αυτήν. Ένα σωρό πράγματα τα κάνουμε μηχανικά, αφήνοντας τις ώρες να κυλούν ερήμην μας. Η καταπολέμηση αυτής της αυτοματοποίησης είναι ένα καλό πρώτο βήμα που μπορεί να οδηγήσει στη γνώση του εαυτού μας.
Όταν γνωρίζουμε έναν άνθρωπο και αφού περάσει ο πρώτος ενθουσιασμός, αρχίζουμε να τον παρατηρούμε προσεκτικά, ώστε να εντοπίσουμε τα σημάδια του χαρακτήρα του. Παρατηρούμε τον τόνο της φωνής του, τις χειρονομίες του, τον τρόπο που στέκεται και περπατά. Ύστερα αναλύουμε αυτά που λέει, τις εκφράσεις που χρησιμοποιεί, τις επιλογές του στο φαγητό και στη διασκέδαση, τη γνώμη του για τους άλλους και τα διάφορα θέματα. Έτσι σχηματίζουμε μία εικόνα για το πρόσωπο αυτό, σύμφωνα με την οποία το συμπαθούμε ή το αντιπαθούμε.
Αυτή είναι η διαδικασία στην οποία πρέπει να υποβάλλουμε τακτικά τον εαυτό μας, ώστε να αντιληφθούμε το πώς μας βλέπουν οι άλλοι. Έτσι θα δούμε εκείνο το κομμάτι του εαυτού μας που κάθε τόσο μας εκπλήσσει και κάποτε μας φέρνει σε δύσκολη θέση. Φυσικά, απαιτούνται πολύ περισσότερα για να γνωρίσουμε σε βάθος τον εαυτό μας, αλλά σίγουρα είναι μια πολύ καλή αρχή.
Δοκιμάστε να "κλέψετε" μερικά δευτερόλεπτα (τόσο μόνο θα αντέξετε στην αρχή), την ώρα που περιμένετε να ανάψει το φανάρι, όταν πλένετε τα πιάτα, όταν φτιάχνετε τον καφέ σας. Δείτε τον εαυτό σας από επάνω, από δίπλα, οπουδήποτε έξω από τη θέση που βρίσκεστε. Εξετάστε τι σκέφτεστε εκείνη τη στιγμή. Πώς κοιτάτε τους άλλους γύρω σας; Με τι βλέμμα; Παρατηρήστε τι υπάρχει γύρω σας. Ένα δέντρο, μια μεγάλη πέτρα πεταμένη στη γωνία, ένα παραθυρόφυλλο με περίεργο χρώμα, έναν άνθρωπο στη στάση του λεωφορείου. Δείτε τον εαυτό σας σε σχέση με το περιβάλλον.
Θα εκπλαγείτε από το πόσο λίγο χρόνο θα μπορέσετε να παραμείνετε στη θέση του παρατηρητή. Ελάχιστα δευτερόλεπτα! Ο άλλος εαυτός σας θα σας τραβήξει μέσα του χωρίς να το καταλάβετε. Αν όμως επιμείνετε και επαναλαμβάνετε αυτή την άσκηση μερικές φορές την ημέρα, σιγά σιγά ο χρόνος θα αυξάνεται και το αποτέλεσμα θα σας εκπλήξει!
Μπορεί να ανακαλύψετε ότι υπάρχουν γύρω σας πράγματα που σας δίνουν χαρά και τα οποία απλώς δεν βλέπατε. Ότι μερικές φορές κοιτάζετε τους ανθρώπους με εχθρικό ή ειρωνικό ύφος χωρίς να το καταλαβαίνετε. Ότι σκέφτεστε συνεχώς αρνητικά πράγματα χωρίς να γνωρίζετε τον λόγο. Και όταν φτάσετε εκεί, είσαστε σε καλό σημείο εκκίνησης για μια καλή βουτιά στο εσωτερικό σας. Όπως κάνετε με μία νέα γνωριμία, γνωρίζοντας τις κινήσεις σας, θα μπορέσετε να αναλύσετε σκέψεις, επιλογές και αποφάσεις. Να ερμηνεύσετε τον τρόπο που σας αντιμετωπίζουν οι άλλοι και να ανακαλύψετε πράγματα που σας συναρπάζουν ή σας απωθούν και δεν γνωρίζατε ότι ήταν πάντα εκεί, μπροστά σας.
Είναι μία διαδικασία, φαινομενικά εύκολη, που όμως οι περισσότεροι δεν κατορθώνουν να κάνουν συνήθεια. Ακόμα, όμως, και αν καταφέρετε να την ενεργοποιείτε όποτε το θυμόσαστε, η επικοινωνία με τον εαυτό σας θα βελτιωθεί. Και αν μη τι άλλο, θα είσαστε παρόντες σε περισσότερες στιγμές της ζωής σας.

Τρίτη 10 Σεπτεμβρίου 2013

Φόροι, Μεταρρυθμίσεις, Εξεγέρσεις και η Απόλυτη Μοναρχία στην Ευρώπη του 17ου αιώνα.

Η οικογένεια του Λουδοβίκου ΙΔ΄ (Nocret)
Από τα μέσα του 17 ου αιώνα, κυρίαρχη πολιτική δύναμη στην Ευρώπη αναδεικνύεται η Γαλλία υπό την ηγεμονία του Λουδοβίκου ΙΔ΄, του βασιλιά Ήλιου.
Καθώς η Αγγλία βγαίνει από την απομόνωση των προηγούμενων χρόνων, εκτοπίζει την άλλοτε παντοδύναμη Ισπανία. Απαλλαγμένες από την ισπανική κυριαρχία οι Ηνωμένες Επαρχίες (Κάτω Χώρες) παίρνουν τα ηνία του εμπορίου και  εξελίσσονται στο σημαντικότερο οικονομικό κέντρο της εποχής.
Καθώς οι μεσαιωνικές, κοινωνικές και οικονομικές δομές εγκαταλείπονται, το μεγάλο πολιτικό ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι μεγάλοι μονάρχες της Ευρώπης είναι ο καθορισμός της μορφής του κράτους, ενώ οι λαοί βρίσκονται σε αναταραχή προσπαθώντας να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους ενώπιον μίας νέας, αδιαμόρφωτης ακόμα κοινωνικής τάξης.

Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ

Άννα της Αυστρίας (Rubens,)
Τον δρόμο του απόλυτου μονάρχη της Ευρώπης, Λουδοβίκου ΙΔ, ετοίμασε ο Ιταλός καρδινάλιος Jules Mazarin, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα πρωθυπουργού το 1648, αμέσως μετά τον θάνατο του Riselieu. Στον θρόνο της Γαλλίας βρισκόταν η Άννα της Αυστρίας, μητέρα του πεντάχρονου, τότε, Λουδοβίκου. Η συνεργασία της βασίλισσας με τον καρδινάλιο ήταν τόσο στενή και τόσο αρμονική, που σύντομα κυκλοφόρησαν φήμες για μυστικό γάμο μεταξύ τους. 
Mazarin, (Bouchard)
Σε μία προσπάθεια να αυξήσει τα κρατικά έσοδα, ο Mazarin φορολόγησε τα ακίνητα που κατείχαν οι Παρισινοί έξω από τα τείχη της πόλης. Παράλληλα, μεταβίβασε τις αρμοδιότητες των βουλευτών σε δημόσια γραφεία που είχε δημιουργήσει για τον σκοπό αυτό. Η δυσαρέσκεια ήταν μεγάλη και οδήγησε στο κίνημα της Σφενδόνης (Le Fronde) που ξέσπασε το 1648 και βύθισε το Παρίσι σε έναν εμφύλιο σπαραγμό που κράτησε ως το 1653.
Ανάμεσα στα αιτήματα των εξεγερμένων μελών του κοινοβουλίου είναι η μείωση της δυσβάσταχτης φορολόγησης, η ενίσχυση του ρόλου του κοινοβουλίου, καθώς και η απαγόρευση φυλάκισης χωρίς δίκη. Η βασίλισσα και ο πρωθυπουργός προβαίνουν σε συλλήψεις των βασικών υποκινητών της εξέγερσης και οι ταραχές παίρνουν μεγαλύτερη έκταση.



Η επανάσταση της Σφενδόνης (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι)

Ο Mazarin αντιλαμβάνεται το αδύναμο σημείο των επαναστατημένων και το χειρίζεται με τέχνη. Το 1651 υποχωρεί και αφήνει το ανομοιογενές πλήθος των επαναστατών χωρίς αντίπαλο, με αποτέλεσμα να αναδειχθούν οι διαφορές στα κίνητρα και στους στόχους. Οι αξιωματούχοι του κοινοβουλίου επιδιώκουν την αποδυνάμωση του μονάρχη προς όφελός τους, οι ευγενείς - αφέντες των επαρχιών διεκδικούν κρατικές θέσεις και οι οικονομικά εξαντλημένοι από τους φόρους φτωχοί έχουν μοιραστεί άλλοι στο πλευρό των πρώτων και άλλοι των δεύτερων. έτσι, το κίνημα αποτυγχάνει και το 1652 ο πρωθυπουργός επιστρέφει υπό τις επευφημίες των ταλαιπωρημένων Παρισινών. Ο θρόνος για τον "βασιλιά Ήλιο" έχει στερεωθεί και οι ευγενείς είχαν χάσει την τελευταία τους ευκαιρία.

Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΗΛΙΟΣ ΑΝΑΤΕΛΛΕΙ

Λουδοβίκος ΙΔ΄ (Rigaud)
Ο Λουδοβίκος ανέλαβε πρωτοβουλία μετά τον θάνατο του Mazarin, το 1661, για να διαπιστώσει πως τα οικονομικά του κράτους ήταν σε απελπιστική κατάσταση. Από τις πρώτες ενέργειες ήταν η απομάκρυνση όσων ευγενών (ακόμα και συγγενών του) υπηρετούσαν σε κρατικές θέσεις. Στη θέση τους τοποθέτησε αναλώσιμους νεοανερχόμενους, στους οποίους μοίρασε τίτλους και ασκούσε πλήρη έλεγχο. Όλες οι εξουσίες συγκεντρώθηκαν στα χέρια του βασιλιά σε μία προσπάθεια να καταπολεμήσει την βαθιά ριζωμένη διαφθορά. Ο μονάρχης ήταν πάνω από το δίκαιο και το κράτος, δεν όφειλε να δίνει αναφορά σε κανέναν και ασκούσε εξουσία που του είχε παραχωρήσει ο Θεός.
Το μοντέλο της απόλυτης μοναρχίας θα αποτελέσει το πρότυπο που θα επιχειρήσουν να μιμηθούν και άλλοι ευρωπαίοι μονάρχες, σε μία εποχή συγκρούσεων μεταξύ των δυναστειών που διεκδικούν μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική δύναμη.

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

Jean Baptiste Colbert (Lefebre)
Στον αγώνα για την καταπολέμηση της διαφθοράς, το ισχυρό όπλο του βασιλιά ήταν Colbert, επικεφαλής της δημοσιονομικής πολιτικής από το 1665 ως το 1683. Η αρχή πάνω στην οποία ανέπτυξε το οικονομικό του πρόγραμμα ήταν "μεγαλύτερο κέρδος με μικρότερο κόστος". Βασίστηκε στην αποικιακή επέκταση και στην ανάπτυξη εντός της χώρας παραγωγικών μονάδων, κυρίως μεταποιητικών. Μεταξύ άλλων, το μερκαντιλιστικό αυτό μοντέλο προέβλεπε: 

1. Δημιουργία κρατικών μονάδων και μονοπωλίων
2. Επιχορηγήσεις και δάνεια
3. Φοροαπαλλαγές
4. Πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού από το εξωτερικό, όπως χαλκουργούς από τη Λιέγη και υφαντουργούς από τις Κάτω Χώρες.
5. Ενίσχυση του Εμπορικού Συμβουλίου και αυστηρότεροι έλεγχοι της ποιότητας των προϊόντων.
6. Αύξηση των τελωνειακών δασμών για τα εισαγόμενα προϊόντα.
7. Βελτίωση του οδικού δικτύου που συνδέεται με τα μεγάλα λιμάνια και κατασκευή διωρύγων (Τουλούζη και Ορλεάνη)
8. Ίδρυση μεγάλων εμπορικών εταιριών που ανταγωνίζονται τους καθιερωμένους εμπορικούς οίκους της Ολλανδίας και της Αγγλίας.


 Ο Λουδοβίκος και ο Colbert επισκέπτονται τον εργοστάσιο Cobelins
Ταπισερί του 1667 (Le Brun)
Τα επόμενα χρόνια, τα προϊόντα πολυτελείας που παράγονται στη Γαλλία κατακτούν όλον τον κόσμο. Τα υφαντά της εταιρίας Cobelins, που είναι πλέον ιδιοκτησία του βασιλείου, κοσμούν τους τοίχους και τα έπιπλα των αστών όλης της Ευρώπης. Νέες μονάδες ξεφυτρώνουν σε ολόκληρη τη χώρα, παράγοντας είδη πολυτελείας μοναδικής ομορφιάς.
Τεχνίτες από τη Βενετία κατασκευάζουν αριστουργήματα από γυαλί και Φλαμανδοί υφαντουργοί προσλαμβάνονται, ώστε τα υφάσματα να παράγονται εντός της χώρας. Διάσημα γίνονται και τα περίτεχνα κοσμήματα με πρώτες ύλες από τις αποικίες.




Ασημένιο Couvert. Γαλλία 1683 (Victoria and Albert Museum)
Πολυθρόνα με ταπετσαρία φλαμανδικού στυλ
1670
Παρά την ευρεία διάδοση των γαλλικών προϊόντων, το πρόγραμμα του Colbert δεν πέτυχε.
Κόσμημα με χρυσό και διαμάντια 1630
Η ανομοιογένεια των επαρχιών εντός του βασιλείου, η συντηρητική προσέγγιση του εμπορίου από τους μη ριψοκίνδυνους Γάλλους, η απειρία τους και τα αυστηρά μέτρα που επέβαλε το κράτος στις επιχειρήσεις οδήγησαν το εγχείρημα σε κατάρρευση. Ακόμα και οι μεγάλες εταιρίες (όπως η Γαλλικές Εταιρίες Ανατολικών και Δυτικών Ινδιών), που είχαν ως στόχο την εδραίωση των γαλλικών συμφερόντων στις αντίστοιχες αποικίες, δεν κατόρθωσαν να ανταγωνιστούν εκείνες των Ολλανδών και των Άγγλων.
Όσα χρήματα και αν έφερνε ο Colbert στα ταμεία του Κράτους, ο βασιλιάς τα ξόδευε στην ενίσχυση του στρατού και του ναυτικού, σε πολυτελή κάστρα και κήπους, σε έργα τέχνης και δραστηριότητες που του προσέδιδαν ακόμα μεγαλύτερη αίγλη.
Ακόμα χειρότερη θα γίνει η οικονομική κατάσταση, όταν ο Λουδοβίκος θα επιχειρήσει να εδραιώσει το μεγαλείο της Γαλλίας στην Ευρώπη διεξάγοντας εξοντωτικούς πολέμους.