Τέσσερα αβάσιμα επιχειρήματα κατά της καύσης των νεκρών

Η χρυσή λάρνακα του Φιλίππου Β' στη Βεργίνα

Το διάβασα στο News 247. Ο πρωτοπρεσβύτερος και καθηγητής θεολογίας Γ. Μεταλληνός εξηγεί γιατί η καύση των νεκρών δεν είναι κατάλληλη πρακτική για έναν Έλληνα Χριστιανό. Δεν πρόκειται, όμως, για θεολογικά επιχειρήματα, αλλά επιχειρήματα υπέρ της ελληνικότητας του εθίμου της ταφής και υπέρ της τήρησης των παραδόσεων. Επιχειρήματα διασκεδαστικά και παράλογα! 

1. "Η αποτέφρωση δεν έχει καμία σχέση με την ορθοδοξία και τον ελληνισμό. Οι Έλληνες δεν αποτεφρώναμε στην αρχαιότητα. Οι Έλληνες εκηδεύαμε."

Επίσης, οι Έλληνες λατρεύαμε εκατοντάδες θεούς, ημίθεους και ήρωες, οι οποίοι δεν μας έκαναν τη ζωή μαύρη με εντολές που προσβάλλουν τη λογική και την αξιοπρέπεια και ούτε μας απειλούσαν πως, αν δεν είμαστε υπάκουοι "δούλοι του Θεού", θα μας ψήνουν σε πυρ αιώνιο. Αλλά, ας επανέλθουμε στην καύση...

Οι Έλληνες, λοιπόν, έκαιγαν τους νεκρούς τους ήδη από τη Γεωμετρική περίοδο και συνεχίστηκε και κατά την Αρχαϊκή, αν βέβαια ήταν Έλληνες οι Μυκηναίοι και ο Όμηρος. Μερικά από τα αγγεία που θαυμάζουμε στα Μουσεία είναι τεφροδόχοι που βρέθηκαν σε θαλαμοειδείς τάφους της εποχής. Αυτή την εποχή η καύση είναι μάλιστα η κύρια πρακτική και λίγοι επιλέγουν την ταφή, κυρίως στην Αθήνα. Κι εδώ όμως, τον έκτο αιώνα την καύση επιλέγουν οι αριστοκράτες να αποχαιρετίσουν τον μάταιο τούτο κόσμο. 

Στην Κλασική Αθήνα και μέχρι τον τέταρτο αιώνα, προτιμούσαν μεν την ταφή, αλλά κάποιοι εξακολουθούν να επιλέγουν την καύση, καθώς κανείς δεν τους το απαγορεύει. Οι δικοί τους τοποθετούσαν τις στάχτες τους σε πήλινα ή μεταλλικά αγγεία. 

Τον 4ο αιώνα επανέρχεται στην μόδα η καύση, η οποία παραμένει η κύρια πρακτική ταφής και κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους, αλλά και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ως τον 1ο αιώνα μ.Χ. 

Η καύση εγκαταλείπεται με την επικράτηση του χριστιανισμού και κατά τους βυζαντινούς χρόνους έχει εγκαταλειφθεί τελείως, αν και νομικά, νομίζω πως ούτε τότε απαγορευόταν, αλλά η θρησκευτική διαφώτιση του τρόμου δεν ενθάρρυνε τους πιστούς να την επιλέξουν.
Και τελικά, μια χαρά μπορεί κάποιος να αποτεφρώνει και να κηδεύει ή πρώτα να κηδεύει και κατόπιν να αποτεφρώνει. Μπορεί ακόμα να αποθέτει την τέφρα σε ειδικά σημεία φύλαξης και να αποδίδει τις τιμές που επιθυμεί στον αγαπημένο του νεκρό. Τι τον εμποδίζει; 

2. "Αν κάψουμε, δεν θα ξέρουμε ποιος είναι Άγιος μετά, γιατί το λείψανο ευωδιάζει και μένει άφθαρτο. Είναι απόδειξη της ορθοδοξίας ότι ο Θεός κατοικεί μέσα στο λείψανο." 

Εδώ είναι να αναρωτιέται κανείς, πώς αυτός ο θεός ανέχεται τέτοιες προσβολές! Στο λείψανο κατοικεί ο "παντοδύναμος"; Γι'  αυτό δεν τον βρίσκουμε όταν τον χρειαζόμαστε; 
Και ο μόνος τρόπος για να αναγνωρίσει η Εκκλησία ποιος είναι άγιος, είναι αν ευωδιάζει το λείψανο; 

Και τότε πώς καταλάβατε ότι ο "Άγιος Μάρτυς Νέαρχος" ήταν άγιος, αφού θανατώθηκε στη φωτιά; Οι "Εκατόν Είκοσι Μάρτυρες" στην Περσία, που κάηκαν επίσης; Ο "Άγιος Νεομάρτυρας Θεόφιλος ο Ζακύνθιος που μαρτύρησε στη Χίο"; Πώς επιβεβαιώνεται η αγιοσύνη αυτών; Ή μήπως ήταν προδότες; (μη γένοιτο!)

Δεν συνεχίζω με αυτό το θέμα, διότι δεν έχω να πω κάτι άλλο για έναν θεό που κατοικεί σε λείψανα. 

Τεφροδόχος  του 4ου αι. που βρέθηκε στο Δερβένι

3. "Εμείς είμαστε ορθόδοξοι Έλληνες. Ανατολίτες και λοιπά, ας κάνουν ό,τι θέλουν. Είναι μια παράδοση και μετά θεολογία."

Καθόλου δεν με ενοχλούν οι παραδόσεις. Μάλιστα πολλές από αυτές μου αρέσουν πολύ. Αλλά είναι αυτό σοβαρό επιχείρημα; Οι παραδόσεις δεν είναι πυραμίδες από γρανίτη να παραμένουν αναλλοίωτες στους αιώνες. Προσαρμόζονται. Άλλες εγκαταλείπονται και νέες υιοθετούνται, ειδικά στον σύγχρονο κόσμο που οι λαοί δεν ζουν απομονωμένοι όπως άλλοτε. 

Στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες, για παράδειγμα, υπήρχε ένα κοινό ταμείο. Όλοι ήταν υποχρεωμένοι να πουλήσουν ό, τι είχαν και δεν είχαν και να καταθέσουν τα χρήματα στο κοινό ταμείο, ώστε να ωφελούνται κι εκείνοι που δεν είχαν τίποτα. Δεν υπήρχαν, με λίγα λόγια, φτωχοί και πλούσιοι χριστιανοί. Αυτή η συνήθεια, όμως, εγκαταλείφθηκε και η κοινοκτημοσύνη περιορίστηκε στα μοναστήρια, έναν θεσμό που επίσης δεν παραδόθηκε από τους πρώτους Χριστιανούς, αλλά προέκυψε στη συνέχεια. 

Τους δύο πρώτους αιώνες της ύπαρξής τους, οι Χριστιανοί δεν βάπτιζαν βρέφη παρά μόνο τους "πιστεύσαντες" ενηλίκους, οι Χριστιανές κάλυπταν το κεφάλι τους κατά τη διάρκεια των συγκεντρώσεων, και δεν προσεύχονταν ούτε στην Παρθένο ούτε σε κανέναν άλλον, εκτός από τον ίδιο τον Ιησού. Αυτά, όμως, και άλλα πολλά άλλαξαν και κανείς δεν φαίνεται να ενοχλείται.

Αλλά και πολύ πιο πρόσφατες παραδόσεις έχουν εγκαταλειφθεί. Κάποτε, δεν μπορούσε μία γυναίκα να μπει στον ναό, αν φορούσε παντελόνι ή αν δεν ντυμένη ευπρεπώς. Τώρα, οι γάμοι και οι βαπτίσεις μοιάζουν με πρόβα τζενεράλε της απονομής των Όσκαρ! Τα παλιά χρόνια, το νεογέννητο αποκτούσε το όνομά του την όγδοη μέρα από τη γέννησή του, με την ευχή της ονοματοδοσίας. Σήμερα, στην "ευχή ονοματοδοσίας" τι να πει κι ο ιερέας; "Σημειωθήτω τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου... τρεχαγύρευε".Τώρα πια συνηθίζεται το χριστιανόπουλο να αποκτά όνομα στην βάπτιση πολλούς μήνες αργότερα. 

4. "Το ίδιο ίσχυε και στον δυτικό χριστιανισμό. Τώρα μπήκαν μέσα η αθεΐα και όλα αυτά τα ζητήματα, τα οποία οδηγούν σε άλλες αποφάσεις. Ε, δεν θα ακολουθήσουμε και εμείς τον ίδιο δρόμο"

Δεν κατάλαβα πού ακριβώς μπήκε η αθεΐα! Δηλαδή, δεν υπάρχουν άθεοι στην Ελλάδα; Ή μήπως εννοεί την αθεΐα ως οργανωμένη θρησκεία; Ειλικρινά, δεν καταλαβαίνω αυτήν την πρόταση. 

Όπως δεν καταλαβαίνω και ποια είναι τα "άλλα ζητήματα" που "μπήκαν" επίσης "μέσα" (πού;). Υπάρχουν ζητήματα που απασχολούν όλον τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά δεν απασχολούν εμάς, εδώ; Η καθολική Εκκλησία, για παράδειγμα, όταν στις αρχές της δεκαετίας του '60 επέτρεψε την καύση των νεκρών, βάσισε την απόφασή της στην κατανόηση της ανάγκης κάποιων μελών της να επιλέξουν αυτήν την πρακτική για συναισθηματικούς ή οικονομικούς ή προσωπικούς, τέλος πάντων, λόγους. Για τους ίδιους λόγους, φαντάζομαι, και η Ορθόδοξη Εκκλησία αναπροσάρμοσε κατά τη διάρκεια των αιώνων πολλές από τις παραδόσεις της. 

Θα συμφωνήσω, ωστόσο, πως η Εκκλησία δεν είναι υποχρεωμένη να δεχτεί κάτι που - για θεολογικούς λόγους εν τέλει και όχι λόγω παράδοσης - θεωρεί μη αποδεκτό. 

Η θρησκεία, αν θα έπρεπε να την περιγράψουμε με πολιτικούς όρους, είναι μοναρχία. Μόνο που ο μονάρχης είναι αόρατος και ορατοί είναι μόνο οι εκπρόσωποί του. Ο πιστός δεν είναι "πολίτης της Βασιλείας του θεού", είναι "ο δούλος του θεού". Οι εκπρόσωποι του μονάρχη - θεού δεν εκλέγονται από το ποίμνιο, πράγμα λογικό, αν σκεφτεί κανείς πως σε καμία στάνη τα πρόβατα δεν εκλέγουν τον ποιμένα τους. 

Η θρησκεία (η κάθε θρησκεία) δεν είναι δημοκρατία και δεν δικαιούσαι να κάνεις αντιπολίτευση. Οι νόμοι είναι αυτοί που όρισε ο μονάρχης (όχι η εκκλησία του Δήμου) και οι ερμηνείες είναι αυτές που δίνουν οι εκπρόσωποί του και αλλάζουν κατά πώς κρίνουν εκείνοι πως πρέπει να αλλάξουν. Αν οι αποφάσεις τους είναι ανεπιθύμητες, ο πιστός δεν μπορεί να τους καθαιρέσει και να εκλέξει άλλους.

Ο πιστός το μόνο που μπορεί να κάνει είναι είτε να αλλάξει στάνη είτε βγει να βοσκήσει ελεύθερος στο λιβάδι. Τώρα θα μου πείτε πως έξω από το κοπάδι θα σε φάνε οι λύκοι. Τι να σας πω; Τους λύκους τους φοβάμαι λίγο, αλλά προτιμώ αυτόν τον φανταστικό κίνδυνο από τη σίγουρη σκλαβιά κάτω απ'τη γκλίτσα του τσοπάνη.