Πέμπτη 25 Ιουλίου 2013

Κίμων Μιλτιάδου, ο Αθηναίος

 Ο Κίμων ήταν ο γιος του Μιλτιάδη, του ήρωα της μάχης του Μαραθώνα, πλούσιος και με πολύ ισχυρές γνωριμίες. Μητέρα του ήταν Ηγησιπύλη, κόρη του Ολόρου, του βασιλιά της Θράκης. Η αδελφή του είχε παντρευτεί τον πλουσιότερο Αθηναίο της εποχής, τον Καλλία, με τη βοήθεια του οποίου κατόρθωσε ο Κίμων να πληρώσει ένα υπέρογκο πρόστιμο που είχε επιβληθεί στον πατέρα του, εξαιτίας της αποτυχίας του στην εκστρατεία της Πάρου. Η σύζυγός του, η Ισοδίκη, ανήκε στο γένος των Αλκμεωνιδών, όπου ανήκε και ο πολιτικός του αντίπαλος, ο Περικλής. Είχε εντυπωσιακή εμφάνιση, ιδιαιτέρως φιλική συμπεριφορά προς όλους και εξαιρετικά πειστικό λόγο. Κατά τη διάρκεια της πολιτικής του δράσης κατόρθωσε να εξομαλύνει τις σχέσεις ανάμεσα στην Αθήνα και την Σπάρτη, θαυμαστής ο ίδιος του λακωνικού τρόπου ζωής. Οι Σπαρτιάτες τον εμπιστεύονταν και όσο ήταν εκείνος στα πράγματα, επεδίωκαν ειρηνικές σχέσεις με την Αθήνα.

Η πολιτική του δράση
Το 463, όταν ο Περικλής έκανε τα πρώτα του βήματα στην πολιτική σκηνή της Αθήνας, ο Κίμων ήταν ο πολιτικός που κυριαρχούσε τα τελευταία δέκα χρόνια, καθώς οι Αθηναίοι τον εξέλεγαν κάθε χρόνο στη θέση του στρατηγού. Οι ηγετικές του ικανότητες είχαν διαφανεί από την εποχή της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, όταν, ενάντια στα συμφέροντα της τάξης του, υποστήριξε την πρόταση του Θεμιστοκλή που επέμενε να πολεμήσουν τους Πέρσες στη θάλασσα. Για να πείσει, μάλιστα, τους Αθηναίους, προέβη σε μία συμβολική, συγκινητική ενέργεια: Ανέβηκε στην Ακρόπολη και αφιέρωσε τα ηνία του αλόγου του στη θεά Αθηνά, κοινοποιώντας την άποψη πως στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν ήταν το ιππικό που θα έσωζε την πόλη.  
Ο Κίμων πρωτοστάτησε επίσης στην επίτευξη συμμαχίας ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις, υπό την αρχηγία της Σπάρτης, με στόχο την απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας που αποτελούσαν ακόμα μέρος της περσικής αυτοκρατορίας. Και όταν ο Σπαρτιάτης Παυσανίας με την σκληρή του συμπεριφορά έχασε την εμπιστοσύνη των συμμαχικών πόλεων, ήταν ο Κίμων και ο Αριστείδης που τις κέρδισαν με τους ευγενικούς τους τρόπους. Έτσι, το 478 οι Σπάρτη παραδίδει την αρχηγία στην Αθήνα και συγκροτείται η Δηλιακή Συμμαχία, με τη συναίνεση όλων των πόλεων και όλων των πολιτικών παρατάξεων.
Ο Κίμων, χρησιμοποιώντας τις πολλές και ισχυρές του γνωριμίες, τα ταλέντα του, αλλά και την στήριξη του Αριστείδη, εξόντωσε τον βασικό πολιτικό του αντίπαλο, τον Θεμιστοκλή, ο οποίος μετά τους περσικούς πολέμους είχε αποκτήσει πολύ μεγάλη πολιτική δύναμη. Η βαθύτερη αιτία της εκδίωξης του Θεμιστοκλή βρίσκεται στο μίσος που έτρεφαν γι’ αυτόν οι Σπαρτιάτες, από την εποχή που εξαπατώντας τους προέβη παρά τις αντιρρήσεις τους στην ανέγερση των Τειχών. Τώρα, λοιπόν, που ο Κίμων, ο φίλος των Λακεδαιμονίων, ήταν στα πράγματα, η ενδυνάμωση του Θεμιστοκλή θα έθετε σε κίνδυνο τις ομαλές, αλλά πάντα εύθραυστες, σχέσεις των δύο ισχυρών πόλεων. Αυτό με τη σειρά του θα έκανε αδύνατη την απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων από τον περσικό ζυγό. Ο Κίμων έπεισε τους Αθηναίους για την ορθότητα του πολιτικού του προγράμματος και το 473 ο Θεμιστοκλής εξορίστηκε.
Οι πολεμικές επιχειρήσεις του Κίμωνα στέφθηκαν από επιτυχία. Απάλλαξε το Αιγαίο από τους πειρατές, αλλά και από τους Πέρσες, προσφέροντας δύναμη, πλούτη και αίγλη στην Αθήνα, αλλά και στον εαυτό του.

Ο αριστοκράτης, φίλος των φτωχών.
Το πιο εντυπωσιακό κατόρθωμα του Κίμωνα ήταν η αφοσίωση της τάξης των ακτημόνων, οι οποίοι επάνδρωναν τα πλοία του νικηφόρου αθηναϊκού ναυτικού και παραδοσιακά ήταν υποστηρικτές του Θεμιστοκλή. Πώς έγινε, λοιπόν, αυτοί οι φτωχοί Αθηναίοι από τους οποίους εξαρτιόταν αποκλειστικά η ασφάλεια και η ευημερία της πόλης, να υποστηρίζουν φανατικά έναν αριστοκράτη που περιόριζε την πολιτική τους δύναμη και που οραματιζόταν την διεύρυνση της εξουσίας του Αρείου Πάγου, δηλαδή των πλουσίων αριστοκρατών; 
Τα μεγάλα πλεονεκτήματα του Κίμωνα, εκτός από την ελκυστική του εμφάνιση, ήταν ο πρόσχαρος, κοινωνικός χαρακτήρας του, η ευκολία με την οποία μπορούσε κανείς να τον πλησιάσει και, κυρίως, η γενναιοδωρία του. Οι πλούσιοι φίλοι του που τον συνόδευαν, αντάλλασσαν τα πολυτελή τους ρούχα με εκείνα των απόρων που έβρισκαν στον δρόμο τους και μοίραζαν νομίσματα σε όποιον είχε ανάγκη. Ο ίδιος ο Κίμων είχε αφαιρέσει την περίφραξη από το κτήμα του, ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση στους καρπούς του και είχε καθιερώσει καθημερινό συσσίτιο στο ίδιο του το σπίτι. Αν ήσουν ένας από τους άτυχους Αθηναίους χωρίς εισόδημα, μπορούσες καθημερινά να απολαμβάνεις ένα γεύμα στο σπίτι του συμπαθητικού αριστοκράτη. Έχοντας βέβαιη την υποστήριξη της τάξης του και την λατρεία των φτωχών, ο Κίμων παρέμεινε για περισσότερα από δέκα χρόνια ο ισχυρότερος πολιτικός άνδρας της Αθήνας και κανένας δεν φαινόταν ικανός να τον ξεπεράσει.
Ο κύριος πολιτικός του αντίπαλος ήταν ο Εφιάλτης, παλιός φίλος και ομοϊδεάτης του Θεμιστοκλή, που μετά τον εξοστρακισμό του δεύτερου ήταν επικεφαλής της αντιπολίτευσης. Ο Εφιάλτης αναφέρεται στις πηγές ως ένας έντιμος, δίκαιος και αξιοσέβαστος δημοκράτης. Επιθυμούσε διακαώς να διευρύνει τη συμμετοχή των Αθηναίων πολιτών στα πολιτικά όργανα και, κυρίως, να περιορίσει τις εξουσίες του Αρείου Πάγου, που ήταν το τελευταίο προπύργιο των αριστοκρατών. Για να πετύχει όμως κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να εξοντώσει πολιτικά τον πανίσχυρο Κίμωνα.

Η αποτυχία στη Θάσο
Στοά από το χρυσωρυχείο του Παγγαίου
Η ευκαιρία εμφανίστηκε το 465, όταν η Αθήνα συγκρούστηκε με τη συμμαχική Θάσο για τον έλεγχο του χρυσωρυχείου και κάποιων εμπορικών κέντρων της Θράκης. Όταν η Θάσος αποστατεί από τη Δηλιακή συμμαχία, η Αθήνα στρέφεται για πρώτη φορά εναντίον συμμαχικής πόλης. Ο Κίμων ανέλαβε την εξαιρετικά δύσκολη πολιορκία του νησιού, που ολοκληρώθηκε σε δύο χρόνια κοστίζοντας πολλά σε χρήματα και ανθρώπινες ζωές. Στις απώλειες προστέθηκαν και οι δέκα χιλιάδες Αθηναίοι και σύμμαχοι που είχαν εγκατασταθεί στις Εννέα Οδούς (μεταγενέστερα Αμφίπολη), προκειμένου η Αθήνα να ελέγχει τόσο την πλούσια ξυλεία της περιοχής όσο και τα κοιτάσματα του χρυσωρυχείου στο Παγγαίο, και οι οποίοι εξοντώθηκαν από τους ντόπιους. Για τον Κίμωνα, αυτό ήταν μία τεράστια αποτυχία!
Ο Εφιάλτης βρήκε μία εκπληκτική ευκαιρία για να επιτεθεί στον πολιτικό του αντίπαλο και δίνοντας το προβάδισμα στη δική του παράταξη. Στο διάστημα που ο Κίμων έλειπε στη Θάσο, οι απογοητευμένοι Αθηναίοι εκλέγουν ανάμεσα στους στρατηγούς τους τον Εφιάλτη και τον Περικλή, οι οποίοι δεν χάνουν χρόνο και στρέφονται εναντίον κάποιων απερχόμενων αρχόντων, που σύμφωνα με τον νόμο θα συνέχιζαν τη σταδιοδρομία τους στον Άρειο Πάγο. Ο Εφιάλτης κατηγόρησε αυτούς και κάποια μέλη της Βουλής για κερδοσκοπία, ενώ το 463, μόλις επιστρέφει ο Κίμων, αντιμετωπίζει και ο ίδιος καταγγελία για παράβαση καθήκοντος (επειδή δεν κατέκτησε τη Μακεδονία) και δωροδοκία από τον βασιλιά της Μακεδονίας. Η κατηγορία ήταν εντελώς αβάσιμη, πρώτον επειδή ο σκοπός της εκστρατείας δεν ήταν η κατάληψη της Μακεδονίας και δεύτερον, επειδή η κατηγορία της δωροδοκίας ήταν πραγματικά αστεία για όσους γνώριζαν τον χαρακτήρα του Κίμωνα. Επρόκειτο για μία καθαρά πολιτική κίνηση της αντιπολίτευσης, που προσπάθησε να εκμεταλλευτεί προς όφελός της την πτώση της δημοτικότητας του Κίμωνα. Με τον ίδιο τρόπο, χρόνια νωρίτερα, είχε επιτεθεί ο πατέρας του Περικλή, ο Ξάνθιππος, στον πατέρα του Κίμωνα, τον Μιλτιάδη.
Ο Περικλής, που είχε επιλεγεί ως ένας από τους επίσημους κατηγόρους, είχε μία θαυμάσια ευκαιρία να κάνει μία εντυπωσιακή εμφάνιση στην πολιτική σκηνή. Η ρητορική του δεινότητα, η επιβλητική του εμφάνιση και το δυναμικό του ύφος, δεν πέρασαν απαρατήρητα, μολονότι ο Κίμων, όπως ήταν φυσικό, τελικά αθωώθηκε.

Η περιπέτεια στη Σπάρτη
Την επόμενη χρονιά, ο Εφιάλτης και η παράταξή του είχαν μία ακόμα ευκαιρία να πλήξουν τον Κίμωνα. Αυτή τη φορά η αφορμή έρχεται από τον Νότο. Αντιμετωπίζοντας μία σοβαρή εξέγερση των ειλώτων στην πόλη τους, οι Σπαρτιάτες ζητούν τη βοήθεια των Αθηναίων, οι οποίοι τυπικά, είναι ακόμα σύμμαχοί τους. Η Εκκλησία του Δήμου διχάζεται και επικρατεί μεγάλη αναστάτωση. Ο Εφιάλτης προσπαθεί να πείσει τους Αθηναίους να μην βοηθήσουν μία πόλη « που είναι αντίπαλος της Αθήνας, αλλά να αφήσουν το φρόνημα των Σπαρτιατών να κείτεται στη γη και να το ποδοπατήσουν», όπως γράφει ο Πλούταρχος στον βίο του Κίμωνα. Φαίνεται, όμως, πως οι οπαδοί του φιλοσπαρτιάτη Κίμωνα εξακολουθούσαν να αποτελούν την πλειοψηφία, γιατί τελικά η Εκκλησία αποφασίζει να στείλει στη Σπάρτη τέσσερις χιλιάδες οπλίτες με επικεφαλής τον Κίμωνα.
Ο Κίμων δεν είχε αντιληφθεί τις αλλαγές στις πολιτικές ισορροπίες στη Σπάρτη. Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως τότε ήταν που για πρώτη φορά έγινε ολοφάνερη η διάσταση μεταξύ Σπάρτης και Αθήνας. Και συνεχίζει: « Όταν φάνηκε πως η Ιθώμη (εκεί είχαν καταφύγει οι είλωτες) δεν θα έπεφτε με έφοδο, οι Σπαρτιάτες φοβήθηκαν μήπως, αν μείνουν εκεί πολύ καιρό οι Αθηναίοι, οι οποίοι ήταν τολμηροί και προοδευτικοί, παρασυρθούν από τους πολιορκημένους της Ιθώμης και επιχειρήσουν κανένα πραξικόπημα. Γι’ αυτό τους απομάκρυναν, μόνους αυτούς από όλους τους συμμάχους.» Η προσβολή ήταν πολύ μεγάλη για τους περήφανους Αθηναίους, οι οποίοι μόλις έμαθαν για τη συμπεριφορά των Σπαρτιατών, στράφηκαν προς την αντιπολίτευση και εναντίον του Κίμωνα, που πλήρωνε τώρα ακριβά τη φιλία του προς τους Λακεδαιμόνιους. Μέχρι να επιστρέψει ο Κίμων με τους οπλίτες του από τη Σπάρτη, ο Άρειος Πάγος είχε χάσει την αίγλη του, με νόμο που ψήφισε η Εκκλησία του Δήμου (με συμμετοχή κυρίως των φτωχών – ακτημόνων (θήτες), αφού οι περισσότεροι οπλίτες-γαιοκτήμονες ήταν απόντες) και οι αρμοδιότητές του (εκτός από τις ανθρωποκτονίες) είχαν ανατεθεί στη Βουλή των πεντακοσίων και στα λαϊκά δικαστήρια. Η απογοήτευση και η οργή που ένιωθαν οι Αθηναίοι, ακόμα και οι υποστηρικτές του Κίμωνα, ήταν πολύ μεγαλύτερη από την αγάπη τους για αυτόν. Το 461 ο Κίμων εξοστρακίζεται και οι ακραίοι δημοκράτες του Εφιάλτη και του Περικλή αναλαμβάνουν την τύχη της Αθήνας. Την ίδια χρονιά, ο Εφιάλτης δολοφονείται (άγνωστο από ποιον), πράξη ασυνήθιστη στη δημοκρατική Αθήνα, και ο νέος και άπειρος Περικλής είναι ο νέος επικεφαλής της δημοκρατικής παράταξης και της πόλης.

Κατά τη διάρκεια της εξορίας του
Το 457, αναφέρει ο Θουκυδίδης, πως κάποιοι Αθηναίοι κάλεσαν κρυφά τους Σπαρτιάτες να επιτεθούν στην Αθήνα « με την ελπίδα ότι θα καταλύσουν τη δημοκρατία και θα σταματήσουν την ανέγερση των Μακρών τειχών». Δεν αποκλείεται, κάποιοι ακραίοι οπαδοί του εξόριστου Κίμωνα να βρίσκονται πίσω από αυτή την προδοτική ενέργεια. Η ανέγερση των Μακρών Τειχών είχε ως στόχο την οχύρωση της Αθήνας, η οποία σύμφωνα με τη στρατηγική του Περικλή, θα οργάνωνε την άμυνά της βασιζόμενη στο ναυτικό, δηλαδή στη δύναμη των θητών. Αυτή η στρατηγική μείωνε τον ρόλο τόσο του ιππικού των αριστοκρατών όσο και του πεζικού των συντηρητικών. Αν ήταν παρών ο ίδιος ο Κίμωνας, αποκλείεται να είχε επιτρέψει μία τέτοια ενέργεια, διότι αν και συντηρητικός, δεν εχθρευόταν τη δημοκρατία ούτε ήταν στον χαρακτήρα του να θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια της πόλης του χάριν της πολιτικής του φιλοδοξίας.
Με την παρότρυνση αυτών των προδοτών και την στήριξη των Θηβαίων, οι Σπαρτιάτες εκστρατεύουν στην Κεντρική Ελλάδα και σύντομα φτάνουν στα βόρεια σύνορα της Αττικής. Οι Αθηναίοι τους αντιμετώπισαν στην Τανάγρα έχοντας στο πλευρό τους Αργείους και Θεσσαλούς συμμάχους (Αυτή η συμμαχία προέκυψε μετά από τα γεγονότα της Ιθώμης). Ο εξόριστος Κίμων εμφανίζεται στο στρατόπεδο και προθυμοποιείται να πολεμήσει υπέρ της πόλης του, σε μία προσπάθεια να απαλλαγεί από την κατηγορία του λακωνισμού. Κατηγορήθηκε, όμως, από τους αντιπάλους του ότι θέλει να λάβει μέρος στη μάχη για να προκαλέσει σύγχυση και να βλάψει την Αθήνα, με αποτέλεσμα να απελαθεί ως φυγάς. Εκείνος συμβουλεύει τους οπαδούς του να πολεμήσουν γενναία υπέρ της Αθήνας, ώστε να διαψεύσουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους και να καθαρίσουν το όνομά τους. Εκείνοι πολεμούν γενναία και σκοτώνονται όλοι.
Κατά τη διάρκεια της μάχης, οι Θεσσαλοί εγκατέλειψαν τους Αθηναίους και τάχθηκαν στο πλευρό της Σπάρτης, με αποτέλεσμα οι αθηναϊκές δυνάμεις, αν και περισσότερες, να συντριβούν. Και ο σπαρτιατικός στρατός, όμως, είχε υποστεί τεράστιες απώλειες, οπότε δεν προχώρησε σε κατάληψη της Αττικής, αλλά επέστρεψε στη Σπάρτη.
Με τη  γενναιότητα και την αυτοθυσία τους οι οπαδοί του Κίμωνα κέρδισαν τη συμπάθεια των Αθηναίων, οι οποίοι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τις κομματικές διενέξεις και να ενωθούν προς το συμφέρον της πόλης. Ο Περικλής επεδίωκε ειρήνη με τους Σπαρτιάτες και, επειδή ο καταλληλότερος να αναλάβει αυτή την αποστολή ήταν ο Κίμων, προτείνει το ψήφισμα για την ανάκληση του Κίμωνα από την εξορία. Εκείνος επιτυγχάνει μία εκεχειρία λίγων μηνών με τη Σπάρτη.
Αυτή η χρονιά (457) η Αθήνα καθιερώνεται ως κυρίαρχη ναυτική δύναμη, ιδιαίτερα μετά από μία σπουδαία νίκη εναντίον των Θηβαίων στα Οινόφυτα. Η αθηναϊκή Ηγεμονία σταθεροποιείται και η άμυνα της πόλης είναι πανίσχυρη. Η εξέλιξη αυτή, όμως, ενθάρρυνε τους ακραίους και φιλοπόλεμους της παράταξης του Περικλή, που δεν έβλεπαν τον λόγο γιατί, ενώ ήταν πλέον τόσο δυνατοί, να μην επιτεθούν στους Σπαρτιάτες και να τελειώνουν με αυτούς μια για πάντα. Ο Περικλής διαφωνούσε, αλλά οι περισσότεροι Αθηναίοι είχαν πειστεί και δεν είχε άλλη επιλογή.
Οι επιθέσεις των αθηναϊκών πλοίων στις πελοποννησιακές πόλεις αρχίζουν και η επίτευξη ειρήνης δεν ήταν πλέον πιθανή.
Ο Κίμων εγκαταλείπει και πάλι την Αθήνα, για να επιστρέψει  το 451 που λήγει οριστικά η περίοδος της εξορίας του.
Ο Περικλής έχει πια κατανοήσει πως το πραγματικό εμπόδιο για την επιτυχία της αθηναϊκής ηγεμονίας είναι οι Πέρσες και στην πραγματικότητα ακολουθεί το πολιτικό πρόγραμμα του Κίμωνα. Κύρια επιδίωξή του είναι η ειρήνευση με τη Σπάρτη, προκειμένου να μπορέσει να αντιμετωπίσει τον περσικό κίνδυνο που απειλούσε τη θαλασσοκρατορία της Αθήνας στο Αιγαίο. Ο Κίμων αναλαμβάνει και πάλι τις διαπραγματεύσεις με τη Σπάρτη και επιτυγχάνει Συνθήκη Ειρήνης διάρκειας πέντε ετών, με μοναδικό όρο τον τερματισμό της συμμαχίας ανάμεσα στην Αθήνα και το Άργος.
Ο Κίμων σκοτώθηκε ή πέθανε από ασθένεια τον επόμενο χρόνο (450) στην Κύπρο, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Κιτίου (σημερινή Λάρνακα), που ήταν περσική, ναυτική βάση.

Μετά τον Κίμωνα
Ο Περικλής επένδυσε με επιμέλεια στη σύγκλιση που είχε επιτύχει με τον Κίμωνα λίγο πριν τον θάνατό του. Όταν το 449 είχε έρθει ώρα να συνάψει ειρήνη με τους Πέρσες, σύμφωνα με την οποία εκείνοι παραιτούνταν από κάθε διεκδίκηση στο Αιγαίο και αναγνώριζαν την αυτονομία των ελληνικών πόλεων της περιοχής, ο Περικλής επιλέγει τον γαμπρό του Κίμωνα, τον Καλλία, ως εκπρόσωπο της αθηναϊκής πλευράς. Αρκετοί από τους οπαδούς του Κίμωνα, ασπάστηκαν την πολιτική του Περικλή, ο οποίος δεν παρέλειπε να αποδίδει τιμές στον Κίμωνα για τη μεγάλη του συμβολή στην αίγλη που είχε αποκτήσει η Αθήνα. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο ποιητής Σοφοκλής.
Έχοντας εξασφαλίσει το απαραίτητο ειρηνικό περιβάλλον, ο Περικλής σύντομα θα ανακοινώσει τις προθέσεις του για το μεγάλο πολιτιστικό-εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο περιελάμβανε την ανέγερση ναών και την κατασκευή έργων τέχνης με χρήματα από το ταμείο της συμμαχίας.
Εναντίον του προγράμματος αυτού στρέφεται η παράταξη του Θουκυδίδη (του Μελησία, όχι ο ιστορικός), ο οποίος ήταν γαμπρός του Κίμωνα. Αυτός πρώτος κατηγόρησε τον Περικλή πως επιδιώκει να γίνει τύραννος και πως κακοδιαχειρίζεται τους φόρους που καταβάλλουν οι σύμμαχοι, δυσφημίζοντας την Αθήνα. Αρκετοί Αθηναίοι επηρεάστηκαν από την επίθεση αυτή, επειδή η ιδέα να εξουσιάζουν τυραννικά άλλους Έλληνες ήταν απωθητική. Και ο Θουκυδίδης είχε μεγάλο ταλέντο να εγείρει συναισθήματα με τις ομιλίες του, κυρίως βασιζόμενος στη θρησκευτική ευσέβεια των Αθηναίων και την προσκόλλησή τους στις παραδοσιακές αξίες. Όταν συζητήθηκε το ζήτημα στην εκκλησία του Δήμου, ο Περικλής πρότεινε να πραγματοποιήσει το οικοδομικό του έργο με δικά του έξοδα, αν έτσι επιθυμούν οι Αθηναίοι, αλλά τότε θα ανήκουν σε αυτόν και όχι στην πόλη. Ο Θουκυδίδης έχασε τη «μάχη» και εξορίστηκε το 443.

Η προσφορά του στους μεταγενέστερους.
Ο Κίμων κυριάρχησε στην αθηναϊκή πολιτική σκηνή επί τρεις δεκαετίες. Προσέφερε τις ικανότητές του στον αγώνα εναντίον των Περσών και εργάστηκε για την ίδρυση της Δηλιακής συμμαχίας. Δεν εξαργύρωσε τη μεγάλη φήμη που είχε αποκτήσει, ώστε να ενισχύσει την πολιτική του παράταξη και αποδεχόμενος τις αποφάσεις της πλειοψηφίας συνέχισε να υπηρετεί την πατρίδα του ακόμα και όταν η εξουσία είχε περιέλθει στους πολιτικούς του αντιπάλους. Αν και συντηρητικός αριστοκράτης, δεν υπήρξε ποτέ εχθρός της δημοκρατίας, αντίθετα κατάφερε να αμβλύνει τις διενέξεις μεταξύ των δύο παρατάξεων. Ήταν λαμπρό παράδειγμα πατριώτη πολιτικού με ρεαλιστική αντίληψη της πραγματικότητας, που ήξερε να προσαρμόζεται στις πολιτικές αλλαγές, ώστε να είναι σε θέση να προσφέρει στην πόλη του υπό τις όποιες συνθήκες. Που δεν δίσταζε να συμμαχήσει με τον πολιτικό του αντίπαλο, αν αυτό θα ωφελούσε τους συμπολίτες του.
Από την άλλη, ήξερε πώς να διαχειρίζεται το ευμετάβλητο θυμικό των πολιτών, να πείθει για την ορθότητα της πολιτικής του απευθυνόμενος στο συναίσθημα, να «κατεβαίνει» από τον αριστοκρατικό του θρόνο και να συναναστρέφεται τις κατώτερες τάξεις με καλή διάθεση. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό οι ενέργειές του αυτές ήταν γνήσιες ή υστερόβουλες ( Σε αντίθεση με τον Πλούταρχο, ο Πλάτων τον θεωρεί απλώς δημαγωγό).  Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως η προσφορά του στην πολιτική ζωή της εποχής του ήταν αξιοθαύμαστη! Και η αξία των όσων μπορούμε να μάθουμε από τη δράση του, ανεκτίμητη!  


Δευτέρα 15 Ιουλίου 2013

Καμιά φορά η απάντηση βρίσκεται μέσα στην ερώτηση

Ιδιαιτέρως κρίσιμα τα ερωτήματα που ταλανίζουν τη γεμάτη βάσανα ελληνική κενωνία (ναι, με ε)!

Ερ 1: Είναι δίκαιο να απολύονται (λέμε τώρα!) δημόσιοι υπάλληλοι χωρίς καν να αξιολογηθούν;
Απ: Όσο δίκαιο ήταν όταν προσλαμβάνονταν τρυπώνοντας από τις χαραμάδες (ξέρετε, μετά το φίλημα της κατουρημένης ποδιάς. Θυμόσαστε, ναι; ) Και όσοι μπήκαν κανονικά από την πόρτα, άνευ ποδιάς, ας είχαν τα κότσια να διαμαρτυρηθούν για τους ρουσφετάκηδες. Τότε, όχι τώρα.

Ερ.2: Δεν είναι άδικο, να ανατρέπεται η ζωή ανθρώπων που τους είχαν υποσχεθεί, μόνιμη δουλειά (δουλειά με την ευρύτερη έννοια!) και είχαν προγραμματίσει τη ζωή τους αναλόγως;
Απ: Όσο άδικο ήταν τότε, που εσείς απολαμβάνατε την ασφάλεια της μονιμότητας (βρέξει, χιονίσει...θυμόσαστε, ναι;), την ώρα που άλλοι δεν ήξεραν αν θα απολυθούν την επόμενη μέρα επειδή στραβοκουτούπωσε ο αφεντικός. Δεν είδα να σας ενοχλεί η αδικία τότε ούτε να σας χαλάει η ύπαρξη πολιτών δύο ταχυτήτων. Ειδικά εσείς που απολαμβάνατε αυτό το προνόμοιο και δεν γνωρίζατε καν πού βρίσκεται η υπηρεσία στην οποία σας είχαν διορίσει, ενοχληθήκατε ποτέ που κάποιοι άλλοι πήγαιναν στο μαγαζί τους με 38 πυρετό για να μην μείνει πίσω η δουλειά τους, την ώρα που εσείς είχατε φεσώσει το σύμπαν με τις μούφα αναρρωτικές; Και τις απεργίες κάθε Πέμπτη και Παρασκευή; Και το επίδομα έγκαιρης προσέλευσης (καλά! Σοβαρά τώρα. Δεν ντρεπόσασταν να λαμβάνετε ένα τέτοιο επίδομα;)

Ερ.3: Μπορεί να προοδεύσει ένα κράτος χωρίς δωρεάν παιδεία, ασφάλεια και υγεία;
Απ: Αυτό το ερώτημα δεν υφίσταται έτσι κι αλλιώς. ΔΕΝ υπάρχει δωρεάν παιδεία, ασφάλεια ή υγεία. Δεν υπάρχει τίποτα δωρεάν (αυτός ο τσάμπας και η ηλίθια μάνα του σας κατέστρεψαν!). Για όλα κάποιος πληρώνει και στη συγκεκριμένη περίπτωση τα πληρώνουμε όλοι εμείς. Ο δάσκαλος στο σχολείο, ο γιατρός στο νοσοκομείο, ο γραφιάς στην εφορία, ο αστυνομικός στον δρόμο δεν μας κάνουν χάρη. Είμαστε εργοδότες τους και αν δεν κάνουν σωστά τη δουλειά τους, έχουμε το δικαίωμα, όπως κάθε εργοδότης στον πλανήτη, να τους απολύσουμε. Οπότε, εφόσον κλέβεις την εφορία (δηλαδή το πορτοφόλι από το οποίο πληρώνονται όλοι αυτοί) δεν δικαιούσαι ούτε παιδεία ούτε υγεία ούτε ασφάλεια. Έχεις μεγάλο θράσος να απαιτείς να σου τα πληρώνουν οι άλλοι. Λύσε τα θέματά σου μόνος σου.

Ερ.4: Δεν πρέπει να πληρώσουν οι πλούσιοι, που τους περισσεύουν για να ανακουφιστούν οι φτωχοί;
Απ: Ναι, καλό θα ήταν, αλλά υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα. Δεν θέλουν. Και ξέρεις γιατί δεν θέλουν; Γιατί κανείς δεν φρόντισε να τους πείσει να θέλουν. Και άμα δεν θέλουν και πας να τους τα πάρεις, θα μαζέψουν τα μπογαλάκια τους και θα πάνε σε άλλη γη σε άλλα μέρη.
Πώς; Εσύ δεν είσαι τέτοιος; Είσαι συμπονετικός και δίκαιος τόσο που δεν αντέχεις τη λάμψη από το φωτοστέφανό σου;
Εσύ δεν στραβομουτσούνιαζες όταν τύχαινε το παιδί σου να αγαπήσει κάποιον φτωχότερο; Γιατί δεν ήθελες τότε να μοιράσεις τον πλούτο σου (που ήταν και δανεικός ως επί το πλείστον);
Εσύ δεν κυκλοφορούσες με ένα αυτοκίνητο για τη λαϊκή, ένα για το γραφείο κι ένα τέσσερο επί τέσσερο (ναι, με ο) για τις εξορμήσεις σου στην άγρια φύση της Μυκόνου; Προσφέρθηκες ποτέ να δώσεις το ένα σε κάποιον που δεν έχει;
Εσύ δεν ξόδευες για να ζεις σε ένα σπίτι με 8 δωμάτια, εκ των οποίων τα 5 ήταν ξενώνες για επισκέπτες που δεν είχες ποτέ; Γιατί δεν πήγαινες σε ένα μικρούτσικο 4 δωματίων για να δώσεις τη διαφορά σε έναν άστεγο που κοιμάται στα παγκάκια;
Τώρα, γιατί να σου δώσουν οι άλλοι; Σε τι είσαι εσύ αξιότερος όλων εκείνων που περιφρόνησες;

Ερ.5: Δεν πρέπει να επαναστατήσουμε όλοι εναντίον των τραπεζών που έρχονται να μας πάρουν τα σπίτια μας;
Απ: Ασφαλώς! Αν έρθει κάποιος να μου πάρει το σπίτι ΜΟΥ θα του ανοίξω το κεφάλι στα δώδεκα! Αν όμως έρθει να πάρει το σπίτι το οποίο δεν έχω αποπληρώσει (οπότε σπίτι ΤΟΥ) θα το βουλώσω, θα πω «ατύχησα, πάμε παρακάτω». Πόσο μάλλον αν πρόκειται για σπίτι που δεν έχεις αποπληρώσει ΕΣΥ και το θεωρείς (ποιος ξέρει γιατί) δικό σου! Κι επειδή δεν είμαι κανένα κτήνος, οπωσδήποτε εδώ θα εξαιρέσω περιπτώσεις ανθρώπων που λόγω υγείας ή πολύ ιδιαίτερων κοινωνικών περιστάσεων βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Αλλά όχι εσένα, που έχεις πάρει δάνεια και πιστωτικές από κάθε γνωστή και άγνωστη τράπεζα και τώρα που δεν μπορείς πια να τα πληρώνεις, απαιτείς να στα πληρώσουμε εμείς, που δεν έχουμε δανειστεί ποτέ ούτε σεντ! Και ακόμα χειρότερα, δεν ντρέπεσαι να τα στερείς από τους γέροντες που δεν έχουν την πολυτέλεια να εργαστούν ή να μεταναστεύσουν!

Ερ.6 και τελευταία: Πώς είναι δυνατόν να σώσουν τη χώρα αυτοί που την έφεραν σε αυτό το χάλι; (η σαχλή, πλην δημοφιλής, θεωρία των παλαιών υλικών)
Απ: Δεν είναι δυνατόν, όσο εσύ εξακολουθείς να αποτελείς το παλαιό οικοδόμημα. Εσύ τους επέλεξες, τους ψήφιζες επί δεκαετίες, κουνούσες τα σημαιάκια τους και χτυπούσες τις πόρτες των γραφείων τους απαιτώντας να σου επιτρέψουν να χτίσεις εκείνο το αυθαίρετο εξοχικό που τώρα καλείσαι να «τακτοποιήσεις». Το 80% των υπουργών σήμερα είναι εκείνοι με τους περισσότερους σταυρούς που εσύ έβαλες στο ψηφοδέλτιό σου. Αν αλλάξεις εσύ, θα αλλάξουν και εκείνοι, διότι ο πολιτικός επιδιώκει να είναι αρεστός στους ψηφοφόρους του. Εσύ διαμορφώνεις την ηθική του και όχι αντίστροφα (αν και θα έπρεπε να λειτουργεί αντίστροφα, αλλά άλλο θέμα).
Ο παλιός διεφθαρμένος πολιτικός θα αλλάξει την ημέρα που θα σου προσφέρει μία θέση για την οποία δεν έχεις τα προσόντα και θα του πεις: «Ευχαριστώ κύριε βουλευτά, αλλά ο Ταδόπουλος είναι πιο κατάλληλος γι’αυτή τη θέση». Όταν θα προσφερθεί να απαλλάξει τον γιόκα σου από την παραμεθόριο και θα του πεις: «Ευχαριστώ κύριε βουλευτά, αλλά ο γιος μου δεν είναι μαμούχαλο. Επιβάλλεται να εκπαιδευτεί, ώστε να είναι προετοιμασμένος για την κακιά την ώρα». Όταν σου κόψει κλήση ο τροχονόμος επειδή πέρασες με κόκκινο και εσύ του πεις «Ευχαριστώ που κάνετε σωστά τη δουλειά σας».
Φίλε συμπολίτη,
είναι ώρα να εγκαταλείψουμε τις ψευτοευαισθησίες και να δούμε την αλήθεια κατάματα. Αυτό που θέλουμε δεν είναι πάντα αυτό που μπορούμε και άσε τα αμερικάνικα βιβλία αυτοβοήθειας να λένε! Τα πράγματα άλλαξαν, το γαλαζοπράσινο όνειρο τελείωσε και ο εφιάλτης άρχισε.
Αν δεν ξυπνήσεις τώρα, θα πεθάνεις στον ύπνο σου πριν προλάβεις να εξουδετερώσεις τις νάρκες που έχεις σκορπίσει στους δρόμους που θα βαδίσουν τα παιδιά σου.


Κυριακή 14 Ιουλίου 2013

4ος αιώνας.π.Χ, ένας κόσμος που αλλάζει - 4. Ως τη μάχη της Χαιρώνειας (Μέρος Γ) - Τέλος

ΤΕΛΟΣ ΕΠΟΧΗΣ
Λέων της Χαιρώνειας, μνημείο που στήθηκε με εντολή του
Φιλίππου προς τιμήν του Ιερού Λόχου

Η ορθότητα της πολιτικής σκέψης του Ισοκράτη έχει αμφισβητηθεί ήδη από την αρχαιότητα. Ο ανιψιός του Πλάτωνα και διάδοχός του στην Ακαδημία, ο Σπεύσιππος, έγραψε σε μία επιστολή προς τον Φίλιππο το 343:  « Ο Ισοκράτης, όταν ήταν νέος, έστελνε στην Αθήνα άθλια αντιμακεδονικά γράμματα. Τώρα που είναι ηλικιωμένος... σου απηύθυνε έναν λόγο. Αλλά πρόκειται για τον ίδιο λόγο που είχε γράψει στην αρχή για τον Αγησίλαο, στη συνέχεια με κάποιες μεταβολές τον πούλησε στον Διονύσιο της Σικελίας και έπειτα, με μία τομή εδώ και μία προσθήκη εκεί, προσπάθησε να τον στείλει στον Αλέξανδρο των Θηβών. Τελικά, με τον τρόπο που έχει να γίνεται απεχθής, τον έστειλε σε σένα.».
Ωστόσο, αυτό που οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στον Ισοκράτη είναι πως είχε αντιληφθεί ότι η εποχή της πόλης-κράτους είχε πλέον παρέλθει. Αυτός ήταν ο λόγος που αναζητούσε στους σπουδαίους ηγέτες της εποχής του, εκείνον που θα μπορούσε να ενώσει όλες τις ελληνικές πόλεις, εξέλιξη που θεωρούσε αναπόφευκτη προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο περσικός κίνδυνος. Οφείλουμε επίσης να παραδεχτούμε πως τελικά επιβεβαιώθηκε, όταν, λίγα χρόνια μετά, ο ελληνισμός εξαπλώθηκε ως την Ινδία με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Τα γεγονότα εξελίχθηκαν αστραπιαία.  Ο Φίλιππος έχει καταλάβει την Άμφισσα και την Ελάτεια της Φωκίδας και ο Δημοσθένης αγωνίζεται να πείσει τους Αθηναίους και τις υπόλοιπες πόλεις να ετοιμαστούν για να αντιμετωπίσουν την επερχόμενη σύγκρουση. Παρά τις προσπάθειες του Φωκίωνα να τους αποτρέψει από μία τέτοια ενέργεια, η απόφαση λαμβάνεται την απόφαση Αθήνας υποστηρίζουν η Θήβα και άλλες μικρότερες πόλεις και ένας στρατός μεγαλύτερος των Μακεδόνων παρατάσσεται στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας την 3η Αυγούστου του 338, για να υποστούν πανωλεθρία. Ο ιερός λόχος των Θηβαίων έπεσε μέχρις ενός, ενώ, υπό την πίεση του νερού γιου του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου, οι Αθηναίοι στρατηγοί Χάρης και Λυσικλής τράπηκαν σε φυγή διασώζοντας ένα τμήμα του στρατεύματος, ανάμεσά τους και τον Δημοσθένη. Ο νικητής Φίλιππος τιμώρησε αυστηρά τους άλλοτε συμμάχους του Θηβαίους εξορίζοντας και θανατώνοντας τους πρωταίτιους και εγκαθιστώντας φρουρά στην πόλη τους, ενώ οι Αθηναίοι τον αναγνώρισαν ως κυρίαρχο και έτυχαν επιεικούς μεταχείρισης. Και στις υπόλοιπες πόλεις που αναγνώρισαν την κυριαρχία του επέστρεψε τους αιχμαλώτους και τους επέτρεψε να διατηρήσουν την αυτονομία τους. Η μόνοι που εξακολούθησαν να αντιστέκονται ήταν οι Λακεδαιμόνιοι, που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν την εισβολή του Φιλίππου για να υποταχθούν.
Στοχεύοντας στην επισημοποίηση της αναγνώρισής του από όλες τις ελληνικές πόλεις, ο Φίλιππος τους κάλεσε σε σύνοδο όπου τους ανακοίνωσε πως προετοιμάζεται να εκστρατεύσει εναντίον της Περσίας, όχι μόνο για να απελευθερώσει τις ελληνικές πόλεις που ήταν στην κυριαρχία τους, αλλά και για να εκδικηθεί για τις επιδρομές του Ξέρξη κατά το παρελθόν. Όλες οι πόλεις ψήφισαν υπέρ της αναγόρευσής του σε στρατηγό αυτοκράτορα, εκτός από την Σπάρτη, η οποία όμως ήταν πλέον τόσο εξασθενημένη, ώστε ο Φίλιππος δεν ασχολήθηκε καν.

Έτσι, το 338, ο Φίλιππος γίνεται κυρίαρχος των ενωμένων πια ελληνικών πόλεων. Εκείνη τη χρονιά, πεθαίνει ο Ισοκράτης σε ηλικία 98 ετών, ενώ ο Δημοσθένης εκφωνεί τον επιτάφιο λόγο για τους Αθηναίους που έπεσαν στη μάχη της Χαιρώνειας. Δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Φιλίππου, ο Δημοσθένης εξακολουθεί να πρωτοστατεί στον αγώνα κατά των Μακεδόνων και της φιλομακεδονικής παράταξης στην Αθήνα. Όταν ο Κτησιφώντας προτείνει να στεφανωθεί ο Δημοσθένης στα Μεγάλα Διονύσια, ο Αισχίνης επιτίθεται ακόμα μία φορά κατηγορώντας τον για παρανομία. Η δίκη έγινε τελικά έξι χρόνια αργότερα και έχουν σωθεί τόσο ο λόγος του Αισχίνη «Κατά Κτησιφώντος» όσο και η απολογία που έγραψε ο Δημοσθένης «Περί του στεφάνου». Ο Αισχίνης έχασε αυτή τη μάχη και αμέσως μετά έφυγε από την Αθήνα.
Αγάλματα από την ανασκαφή στην Καλαυρεία
(Πόρος)
Το 324, όμως, ο Δημοσθένης βρέθηκε ο ίδιος κατηγορούμενος για κατάχρηση, όταν ένας Άρπαλος είχε καταχραστεί χρήματα από τον βασιλικό θησαυρό και δραπέτευσε λίγο μετά τη φυλάκισή του. Ο Δημοσθένης, που ήταν ανάμεσα στους επιθεωρητές που επέβλεπαν τον θησαυρό που είχε δημευτεί, θεωρήθηκε ύποπτος κατάχρησης ενός τμήματός του. Εγκατέλειψε την Αθήνα και επέστρεψε ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου για να ξεσηκώσει και πάλι τους αντιμακεδόνες, χωρίς επιτυχία.  Κυνηγημένος από τους στρατιώτες του Αντίπατρου, κατέφυγε στο ναό του Ποσειδώνα στον Πόρο (αρχαία Καλαυρεία), όπου αυτοκτόνησε με δηλητήριο, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Πλουτάρχου.

Ο σπουδαίος αγώνας του Δημοσθένη για την διατήρηση της ανεξαρτησίας της Αθήνας, επισκιάστηκε από τα κατοπινά κατορθώματα του Μ. Αλεξάνδρου. Για κάποιους, δεν ήταν παρά ένας ρομαντικός ονειροπόλος που σπατάλησε δυνάμεις σε έναν αγώνα χαμένο εκ των προτέρων. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν πως αν είχε εισακουστεί εγκαίρως, ίσως ο Φίλιππος να μην είχε επικρατήσει και η ελληνική ιστορία να είχε πάρει άλλο δρόμο, ενώ δεν έλειψαν και εκείνοι που αμφισβήτησαν την ακεραιότητά του, θεωρώντας πως, όπως ο Φίλιππος χρηματοδοτούσε του φίλομακεδόνες της Αθήνας, έτσι και ο Πέρσης βασιλιάς φρόντιζε για την επιτυχία της αντιμακεδονικής παράταξης, επειδή η διχόνοια που επέφερε στις ελληνικές πόλεις εξυπηρετούσε τα συμφέροντά του.
Όποια και αν ήταν τα κίνητρά του πάντως, σαράντα χρόνια μετά τον θάνατό του, οι Αθηναίοι έστησαν το  μπρούτζινο άγαλμά του στην αγορά και εξέδωσαν το εξής τιμητικό διάταγμα: «από όλους τους πολιτικούς άνδρες της εποχής του ο Δημοσθένης είναι εκείνος που υποστήριξε καλύτερα την ελευθερία και τη δημοκρατία».

 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Μ. Αλέξανδρος στη Βαβυλώνα (Le Brun)
Η πολιτική σκέψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη δεν είχε πια κανέναν νόημα κατά την εκπνοή του 4ου αιώνα, εφόσον ο θεσμός της πόλης – κράτους είχε φτάσει στο τέλος του. Ούτε η ρητορεία είχε πια την ίδια αξία, χωρίς την ύπαρξη του πολίτη που παίρνει αποφάσεις, αν και ως τέχνη δεν εγκαταλείπεται. Η Αθήνα δεν είναι πια το πολιτικό κέντρο της Ελλάδας, εξακολουθεί όμως να είναι το σημείο συνάντησης των καλλιτεχνών και των διανοουμένων του νέου, διευρυμένου ελληνικού κόσμου.
 Το 323, χρονιά που πέθανε ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει την Αθήνα καθώς η αντιμακεδονική παράταξη αγριεύει, και καταφεύγει στη Χαλκίδα, όπου θα πεθάνει λίγο αργότερα. Στην Αθήνα καταφθάνει ο νεαρός Επίκουρος για να υπηρετήσει στον στρατό, ένας φιλόσοφος που μερικά χρόνια αργότερα θα ιδρύσει τη σχολή του στον Βοτανικό και θα ανταγωνιστεί επί σαράντα χρόνια την Ακαδημία. Η σχολή του, που ονομάστηκε «Κήπος», και η σχολή των Στωικών θα είναι τα κυρίαρχα φιλοσοφικά ρεύματα των επόμενων ετών, τα οποία θα θέσουν στο επίκεντρο της ηθικής διδασκαλία την προσωπική, ψυχική γαλήνη.
Ο ελληνικός κόσμος έχει εισέλθει σε μία περίοδο αυτοκρατοριών και η δημοκρατία θα παραμείνει μία ανάμνηση μέχρι τον 17ο  αιώνα, όταν οι υπήκοοι των μοναρχών της Ευρώπης θα την διεκδικήσουν και πάλι.

- ΤΕΛΟΣ - 


Σχετικά με τη σειρά κειμένων «4ος αιώνας π. Χ, ένας κόσμος που αλλάζει» 
1. Όλες οι χρονολογίες στα κείμενα της σειράς είναι π.Χ, εκτός εάν αναφέρεται διαφορετικά.
2. ΠΗΓΕΣ:  
Jacqeline de Romilly, Προβλήματα της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, Καρδαμίτσας
Albin Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας,  Αφοι Κυριακίδη
Lawrence A. Tritle, The Greek World in the Fourth Century, Routledge
Donald Kagan, σειρά διαλέξεων για την ιστορία της αρχαίας ελληνικής πόλης, Πανεπιστήμιο Yale, http://videolectures.net/yaleclcv205f07_kagan_lec01/
Κ. Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Ελευθερουδάκης.
Τα αρχαία κείμενα των Ελλήνων συγγραφέων που αναφέρονται.

4ος αιώνας.π.Χ, ένας κόσμος που αλλάζει - 4. Ως τη μάχη της Χαιρώνειας (Μέρος Β)

Ασημένιος στατήρας από την Κύπρο
της εποχής του Ευαγόρα Α, με το κεφάλι
του Ηρακλή. Βρετανικό Μουσείο.
Εντυπωσιάζοντας ένα νέο κοινό
Αυτή την εποχή, η ιστοριογραφία απομακρύνεται από την αυστηρότητα του Θουκυδίδη, καθώς υιοθετεί τεχνικές από τη ρητορεία και επιδιώκει τον εντυπωσιασμό πλησιάζοντας περισσότερο την τραγωδία. Δίνεται μεγάλη έμφαση στο ύφος της αφήγησης και στα παραδείγματα, τα οποία είναι κατάλληλα για την εκπαίδευση του πολίτη και διευκολύνουν την κατανόηση των ηθικών προβληματισμών. Αυτόν τον χαρακτήρα έχουν και τα ιστορικά έργα του Ξενοφώντα, τα οποία είναι περισσότερο επιφανειακές, αν και εντυπωσιακές, αφηγήσεις ειδικά αν συγκριθούν με την επιστημονική διερεύνηση των γεγονότων του Θουκυδίδη.
 Καθώς η πολυφυλετική αυτοκρατορία ανατέλλει, εμφανίζονται ολοένα και περισσότερες πολιτικές βιογραφίες, έπαινοι σπουδαίων ανδρών και μελέτες για την προσωπικότητα του καλού μονάρχη, έργα με τα οποία το κοινό προετοιμάζεται ψυχολογικά για τη θέση του στον νέο κόσμο. Πολλά από αυτά ακολουθούν το παράδειγμα του «Ευαγόρα» που είχε γράψει ο Ισοκράτης και οι συγγραφείς τους είναι μαθητές του.

Οι μαθητές του Ισοκράτη γράφουν ιστορία.
Ανάμεσα στους πιο γνωστούς ιστορικούς του 4ου αιώνα συναντάμε τον Κτησία, τον Θεόπομπο και τον Έφορο. Επηρεασμένοι τόσο από την ρητορική τέχνη, όσο και από το γενικότερο πνεύμα της εποχής που αναζητά γοητευτικές ιστορίες, τούτοι οι ιστορικοί δεν ακολουθούν τον δρόμο που χάραξε ο Θουκυδίδης, αλλά επιστρέφουν στον Ηρόδοτο.

Ο Κτησίας από την Κνίδο είναι ο συγγραφέας των «Περσικών», που γράφτηκε στις αρχές του
Η Αφροδίτη της Κνίδου του Πραξιτέλη, 4ος αι.
Ρωμαϊκό αντίγραφο, Μουσείο Βατικανού
αιώνα. Πρόκειται για την ιστορία των Ασυρίων, των Μήδων και των Περσών, που ξεκινά από την εποχή του μυθικού βασιλιά Νίνου και φτάνει ως το 398, παρέχοντας πολύτιμες μαρτυρίες για τις συνήθειες στην περσική αυλή. Έχοντας ζήσει ο ίδιος πολλά χρόνια στην αυλή του Αρταρτέρξη Β’ ως προσωπικός του γιατρός, οπωσδήποτε είναι ένας αξιόπιστος μάρτυρας και η εξαιρετική αφηγηματική του ικανότητα του χάρισε δημοφιλία, όχι μόνο ανάμεσα στους συγχρόνους του, αλλά και στους μεταγενέστερους που διασκεύαζαν τα έργα του ή τα χρησιμοποιούσαν ως πηγές.
Ο Θεόπομπος από τη Χίο ήταν ένας από εκείνους που επιχείρησαν να συμπληρώσουν την ιστορία του Θουκυδίδη. Από το έργο του, τα «Ελληνικά», σώζονται μόνο αποσπάσματα, που είναι όμως αρκετά για να μας δώσουν μία ιδέα. Εξιστορεί τα γεγονότα από το 411 έως το 394,  δηλαδή έως την μάχη της Κνίδου που θα σημάνει το τέλος της σπαρτιατικής ηγεμονίας.
 Γόνος, αριστοκρατικής οικογένειας που είχε εξοριστεί από τους δημοκρατικούς της Χίου, ταξίδεψε πολύ κατά τη διάρκεια της ζωής του. Μαθήτευσε κοντά στον Ισοκράτη γύρω στο 360 και αργότερα εγκατέλειψε τη σταδιοδρομία του ρήτορα για να αφοσιωθεί στην Ιστορία. Εκτός από τα «Ελληνικά» του, μεγάλη απήχηση είχαν τα 58 βιβλία του που ονομάστηκαν «Φιλιππικά» και αναφέρονται στα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα και στη Μέση Ανατολή κατά το διάστημα της βασιλείας του Φιλίππου της Μακεδονίας (359-336). Το έργο δεν έχει σωθεί, αλλά γνωρίζουμε από μεταγενέστερες παραπομπές σε αυτό πως ήταν πλούσιο σε μυθολογικές αναφορές, πληροφορίες για τον πολιτισμό και τις θρησκευτικές αντιλήψεις στις περιοχές αυτές, καθώς και σημαντικά στοιχεία που αφορούν την πολιτική και τις πολεμικές συγκρούσεις. Δεν παραλείπει, ακόμα, να αναφερθεί στους δημαγωγούς της Αθήνας και στους τυράννους των Συρακουσών, αποκαλύπτοντας τη συμπάθειά του για το αριστοκρατικό πολίτευμα και την αγωνία του για την καθιέρωση μιας συντηρητικής κοινωνικής οργάνωσης.
Εκτός από ιστορία, έγραψε και αυτός εγκώμια (του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και του Μαύσωλου) και με το τελευταίο νίκησε σε έναν διαγωνισμό που είχε προκηρύξει η Αρτεμισία.
Αν και στο έργο του παρατηρούνται υπερβολές στο ύφος και στην έκφραση, στο πλαίσιο της τάσης που επικρατεί αυτή την εποχή προς εντυπωσιασμό του αναγνώστη, από πολλούς ο Θεόπομπος θεωρείται ο σημαντικότερος από τους ιστορικούς των οποίων τα έργα δεν έχουν διασωθεί. Σίγουρα, όμως, είναι χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της σχολής του Ισοκράτη, που «βλέπει» το μέλλον του ελληνισμού στην ενοποίηση του ελληνικού χώρου υπό τον Μακεδόνα βασιλιά.
Μαθητής του Ισοκράτη ήταν και ο Έφορος από την Κύμη, ο οποίος συνέγραψε τριάντα βιβλία ιστορίας, στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα. Ξεκινά από την κάθοδο των Δωριέων στην Πελοπόννησο και φτάνει ως την έναρξη της βασιλείας του Φιλίππου. Η ιδιαιτερότητα του Έφορου είναι η τάση του να προσεγγίζει τους μύθους ορθολογικά και να προβαίνει σε εντυπωσιακές συρραφές πληροφοριών, δημιουργώντας μία ενιαία εξιστόρησή τους, που κατέληγε κάπως βεβιασμένη, έθεσε όμως τα θεμέλια για ένα νέο είδος ιστοριογραφίας. Εκείνο που βασίζεται στην έρευνα αρχείων και όχι πια στην προσωπική εμπειρία του ιστορικού. Επιπλέον, είναι η πρώτη σοβαρή απόπειρα συγγραφής παγκόσμιας ιστορίας.
Μεγάλη άνθηση θα γνωρίσει και η συγγραφή Ατθίδων, ένα είδος που συναντάμε ήδη από τον 5ο αιώνα στο έργο του Ελλάνικου. Πρόκειται για ιστορίες της Αττικής που μοιάζουν περισσότερο με χρονογραφήματα και περιέχουν ενδιαφέροντα στοιχεία για την πολιτική και θρησκευτική ζωή της πόλης.
Στα μέσα του 4ου αιώνα, κυκλοφορεί η «Πρωτογονία» του Κλειτόδημου (ή Κλείδημου), ο οποίος φαίνεται πως διέθετε λογοτεχνικό χάρισμα. Μία Ατθίδα οκτώ βιβλίων έγραψε και ο γνωστός μας Ανδροτίων, μαθητής του Ισοκράτη και πολιτικός αντίπαλος του Δημοσθένη. Τοπική ιστορία με έντονο το μυθολογικό στοιχείο, γράφει λίγο μετά το 340 ο Φανόδημος, ο οποίος υπήρξε μέλος της Βουλής δύο χρόνια νωρίτερα.

Το θέατρο των Δελφών (4ος αιώνας π.Χ)
Το θέατρο
Η κλασική τραγωδία του 5ου αιώνα υποτάσσεται τώρα, όπως κάθε τι άλλο, στα θέλγητρα της ρητορικής τέχνης. Το χορικό, άλλοτε αναπόσπαστο κομμάτι της δράσης, καταντά απλό «ἐμβόλιμον» και η προσοχή στρέφεται στους διαλόγους. Τα μέλη του χορού (που επιλέγονταν με κλήρωση από τους πολίτες) άλλοτε ήταν οι εκφραστές της κοινής γνώμης, αναπόσπαστο κομμάτι της εξέλιξης του έργου. Το αποτέλεσμα της αλλοίωσης αυτού του σημαντικού ρόλου ήταν η αναβάθμιση της θέσης του σκηνοθέτη και του ηθοποιού εις βάρος του δημιουργού, ενώ εμφανίζονται και δράματα που προορίζονται μόνο για ανάγνωση.
Η προσπάθεια του Αγάθωνα, που τον προηγούμενο αιώνα επιχείρησε να καθιερώσει το εντελώς φανταστικό σενάριο στο θέατρο, δεν βρήκε συνεχιστές. Η θεματολογία εξακολουθεί να προέρχεται από τις αρχαίες πηγές των γνωστών μυθολογικών κύκλων, ενώ στα Διονύσια φαίνεται πως καθιερώνεται η επανάληψη κάποιων παραστάσεων των τριών κλασικών τραγωδών του προηγούμενου αιώνα. Τα νέα έργα όμως που γράφονται, τείνουν προς το μελόδραμα και επιδιώκουν την αδρή παρουσίαση του ανθρώπινου χαρακτήρα μάλλον παρά την ανάδειξη πολιτικών συσχετισμών, όπως συνέβαινε με τους κλασικούς. Έτσι, η Αντιγόνη που παρουσίασε ο μαθητής του Ισοκράτη, ο Αστυδάμας, δεν αυτοκτονεί, αλλά ανατίθεται στον Αίμονα να τη σκοτώσει. Ο ερωτευμένος νέος, όμως, θα την κρύψει στην εξοχή, όπου η ηρωίδα θα γεννήσει έναν γιο. Πολλά χρόνια αργότερα, ο γιος αυτός θα επιστρέψει στη Θήβα και συναντηθεί με τον παππού του.

Η πολιτική εκτοπίζεται σταδιακά και από την κωμωδία, αν και εξακολουθεί να σατιρίζει πολιτικά πρόσωπα και οπαδούς φιλοσοφικών σχολών, με ιδιαίτερη προτίμηση στον Δημοσθένη και τον Φίλιππο, και από τον χώρο της φιλοσοφίας τους οπαδούς του Πλάτωνα και του Πυθαγόρα. Η καινοτομία που παρουσιάζεται στη Μέση Κωμωδία (από την αρχή του αιώνα έως το 320 περίπου) είναι το «ὀνομαστί κωμωδεῖν», δηλαδή η διακωμώδηση συγκεκριμένων, απλών πολιτών, ενώ κατά το πρώτο μισό του 4ου αιώνα, γίνεται μόδα και η παρωδία των μύθων: στον αργαλειό δεν υφαίνει η Πηνελόπη, αλλά ο Οδυσσέας, και ο Ορέστης αντί να σφάξει τον εραστή της μητέρας του, φεύγει από την σκηνή αγκαλιασμένος μαζί του.
Ηθοποιός του 4ου αι. που κρατά τη μάσκα του

Έτσι, το θέατρο, που τον προηγούμενο αιώνα εισήγαγε τον διάλογο στην τέχνη και διαδραμάτισε σπουδαίο εκπαιδευτικό ρόλο, στρέφεται προς τη «Νέα Κωμωδία» με θέματα της καθημερινότητας και μοναδικό στόχο τον εντυπωσιασμό και τη χαλαρή διασκέδαση του θεατή, ο οποίος απομακρύνεται από την πολιτική ζωή και αποκτά μία πιο εσωστρεφή αντίληψη για την ύπαρξη του. Ως εκ τούτου, η τραγικότητα των ηρώων, που ήταν άμεσα συνυφασμένη με τη συλλογική ζωή και στην κατανόησή της συνεπικουρούσε το περιβάλλον υψηλής διανόησης του 5ου αιώνα, υποχωρεί και στη θέση της εγκαθίσταται η εύπεπτη και διασκεδαστική παρουσίαση απλών, καθημερινών χαρακτήρων και καταστάσεων.

Σάββατο 13 Ιουλίου 2013

4ος αιώνας.π.Χ, ένας κόσμος που αλλάζει - 4. Ως τη μάχη της Χαιρώνειας (Μέρος Α)

Τα τελευταία χρόνια της ανεξάρτητης πόλης - κράτους

Χρυσό νόμισμα της εποχής του Φιλίππου Β΄

 Ο ρεαλιστής Ισοκράτης έχει πια εγκαταλείψει την ιδέα που υποστήριξε στον «Πανηγυρικό» του περί ηγεσίας της Αθήνας στην ενοποίηση των ελληνικών πόλεων. Το άστρο του Μακεδόνα Φιλίππου έχει ανατείλει και ο ρήτορας βλέπει στο πρόσωπό του τον μεγάλο ηγέτη της Ελλάδας. Τη μόνη ελπίδα να επιβιώσει ο ελληνικός κόσμος και να μην αλωθεί από τους βαρβάρους.
Τον συμβουλεύει, λοιπόν, να ενοποιήσει τις ελληνικές πόλεις, όχι με τη βία, αλλά κερδίζοντας την εκτίμησή τους, στον λόγο του «Φίλιππος» το 346:
«...να πάψης πια να φέρεσαι σε άλλες πόλεις φιλικά και σε άλλες εχθρικά, και ακόμα να προτιμάς τις πράξεις που στους Έλληνες εμπνέουν εμπιστοσύνη και στους βαρβάρους φόβο» (80)
Έχοντας όλους τους Έλληνες στο πλευρό του, ο Φίλιππος θα μπορέσει να εκστρατεύσει εναντίον της Περσίας, σε μια εποχή που οι διεθνείς συνθήκες ευνοούν μια τέτοια πρωτοβουλία.
Γιατί, όμως, επέλεξε τον Φίλιππο; Ο Ισοκράτης αιτιολογεί την απόφασή του αυτή:
«Είναι όμως σε όλους γνωστό πως αρχικά σ' εκείνη απευθύνθηκα (στην Αθήνα), και μάλιστα με επιμένοντας πολύ· αλλά όταν κατάλαβα πως πρόσεχε αυτούς που μαίνονταν στο βήμα και όχι τα δικά μου λόγια, φυσικά την εγκατέλειψα, χωρίς όμως να εγκαταλείψω και το σχέδιό μου.»(129)
 «Λέω λοιπόν πως πρέπει να γίνεις ο ευεργέτης των Ελλήνων, ο βασιλιάς των Μακεδόνων και ο κυρίαρχος όσο μπορείς περισσότερων βαρβάρων. Αν πράξεις έτσι, όλοι θα σου χρωστούνε χάρη: Οι Έλληνες για τις ευεργεσίες σου, οι Μακεδόνες που τους κυβερνάς ως βασιλιάς και όχι σαν τύραννος· και όλοι οι άλλοι οι λαοί που θα τους απαλλάξεις από τη δεσποτική κυριαρχία των βαρβάρων και θα τους προσφέρεις την προστασία των Ελλήνων.» (154)

Το κίνητρο του Ισοκράτη είναι βαθύτατα πατριωτικό. Επιθυμεί να δει την Ελλάδα δοξασμένη και ισχυρή. Αισθάνεται ότι έχει αναλάβει ιερή αποστολή, πως οι ίδιοι οι θεοί επιθυμούν να αποκαταστήσουν τη φήμη της Ελλάδας και να την απαλλάξουν από τη δυστυχία. Οι θεοί, λέει, δεν επεμβαίνουν οι ίδιοι στις ανθρώπινες υποθέσεις, αλλά εμπνέουν τις κατάλληλες σκέψεις στον καθένα, ώστε να λάβει τη μία ή την άλλη απόφαση και στην περίπτωση αυτή ο ρήτορας είναι εκείνος που παροτρύνει με τα λόγια και ο Φίλιππος εκείνος που θα θέσει σε εφαρμογή το θεϊκό σχέδιο. Είναι η ώρα να αναλάβουν δράση, ώστε οι Έλληνες να σταθούν στο ύψος που τους αρμόζει.
«Ακόμα σκέψου τι φοβερή ντροπή είναι για μας να επιτρέπουμε να είναι πιο ευτυχισμένη η Ασία από την Ευρώπη και οι βάρβαροι να είναι πιο εύποροι από τους Έλληνες· να αφήνουμε να ονομάζονται Μεγάλοι Βασιλιάδες αυτοί που κληρονόμησαν την εξουσία από τον Κύρο ―που η μάνα του τον πέταξε στους δρόμους― και να προσαγορεύονται με ταπεινότερα ονόματα οι απόγονοι του Ηρακλή ― που ο πατέρας του τον ύψωσε στη θέση των θεών για τη μεγάλη του αρετή. Από αυτά τίποτα πια δεν πρέπει να παραμείνει όπως είναι· όλα πρέπει να ανατραπούν, όλα να αλλάξουν.» (132)

Αυτή την εποχή, ο Δημοσθένης έρχεται αντιμέτωπος με τον Αισχίνη, τον οποίον κατηγορεί πως δωροδοκήθηκε από τον Φίλιππο, όταν είχαν πάει στην Πέλλα για διαπραγματεύσεις μαζί του. Με την «ειρήνη του Φιλοκράτη» η Αθήνα είχε επιτρέψει στον Φίλιππο να πατήσει το πόδι του στην Κεντρική Ελλάδα. Έχουν σωθεί οι λόγοι και των δύο ρητόρων που εκφωνήθηκαν στο δικαστήριο, με τον τίτλο «Περί της παραπρεσβείας». Το 343, ο Αισχίνης αθωώνεται με μικρή πλειοψηφία και ο Υπερείδης κατορθώνει να καταδικαστεί ο Φιλοκράτης σε θάνατο, ο οποίος για να γλιτώσει την ποινή εγκαταλείπει την πόλη.  Ο Δημοσθένης, που έχει καθιερωθεί ως ικανός πολιτικός ηγέτης, μέσα στα επόμενα 2 χρόνια θα τιμηθεί από τους Αθηναίους δύο φορές με το χρυσό στεφάνι.

Το  339  ο Ισοκράτης, σε ηλικία 97 ετών, γράφει τον «Παναθηναϊκό» με σκοπό να εκθέσει την άποψή του για το ιδανικό πολίτευμα και να κάνει έναν απολογισμό της παρουσίας του στον πνευματικό χώρο της Αθήνας.
Περιγράφοντας τον μορφωμένο άνθρωπο, αμφισβητεί την επάρκεια της επιστημονικής κατάρτισης, θεωρώντας πως σε τίποτα δεν ωφελεί από μόνη της την διάπλαση ενάρετου χαρακτήρα.
Πραγματικά μορφωμένος άνθρωπος είναι εκείνος που χειρίζεται με επιτυχία τα καθημερινά ζητήματα εκμεταλλευόμενος με έξυπνο τρόπο τις περιστάσεις προς το συμφέρον του.
Μορφωμένος είναι ο αξιοπρεπής και δίκαιος, ο υπομονετικός και ήπιος άνθρωπος που χειρίζεται με καλοσύνη τις δυσκολίες στη συναναστροφή του με τους άλλους.
Αισχίνης
Μορφωμένος είναι εκείνος που δεν παραδίνεται στις ηδονές, αλλά διακρίνεται από αυτοσυγκράτηση, όπως αρμόζει στην ανθρώπινη φύση.
Μορφωμένος είναι αυτός που δεν επαίρεται για κάτι που απέκτησε από τύχη, αλλά απολαμβάνει περισσότερο αυτά που απέκτησε με τον κόπο και την εξυπνάδα του. Αυτός που ξέρει να προσαρμόζεται με λογικό τρόπο σε κάθε τέτοια κατάσταση.
Σε αυτό το σημείο ο Ισοκράτης διαφοροποιείται από τον Πλάτωνα, ο οποίος θεωρεί τη φιλοσοφία ως τον μόνο δρόμο για τη μόρφωση και την αρετή. Ο Ισοκράτης είναι πραγματιστής και θεωρεί ότι η φιλοσοφία αποξενώνει τον μαθητή από την αληθινή ζωή και την καθημερινότητα, και στο ζήτημα αυτό μένει πιστός στο πρόγραμμα της σοφιστικής. Δεν υπάρχει απόλυτη γνώση, αλλά μονάχα γνώμες και ο μαθητής του Ισοκράτη μαθαίνει να επιλέγει εκείνη που είναι η καταλληλότερη για κάθε περίσταση.
 Όσον αφορά το πολίτευμα, ο Ισοκράτης είναι οπαδός της δημοκρατίας όπως αυτή καθιερώθηκε από τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη. Μια δημοκρατία στην οποία επιλέγονται στα δημόσια αξιώματα οι καλύτεροι, οι άριστοι  και όχι όποιος να’ναι, όπως συνέβαινε με τις κληρώσεις.

Ο Αριστοτέλης εγκατέλειψε την Αθήνα το 347, όταν οι πολιτικές εντάσεις κορυφώνονται και οι αντιμακεδονική παράταξη του Δημοσθένη δεν έβλεπε με καλό μάτι τους φίλους των Μακεδόνων. Ταξίδεψε μαζί με τον μαθητή του Θεόφραστο στην Άσσο της Μ. Ασίας και στη Λέσβο, για να καταλήξει στην Πέλλα, όπου ανέλαβε τη μόρφωση του διαδόχου του μακεδονικού θρόνου, του Αλεξάνδρου από το 343 έως το 340 περίπου. Έμεινε μερικά χρόνια ακόμα στη Μακεδονία και εμφανίζεται και πάλι στην Αθήνα το 335 όπου ίδρυσε τη σχολή του στο γυμναστήριο κοντά στο ιερό του Λυκείου Απόλλωνα και ονομάστηκε γι’αυτό Λύκειο, ενώ οι μαθητές του απέκτησαν και την ονομασία Περιπατητικοί, εξαιτίας των περιπάτων που έκαναν στο στεγασμένο μέρος της εγκατάστασης.
Η «Ρητορική» του κυκλοφορεί αναθεωρημένη και ολοκληρώνει τα «Πολιτικά», ένα σύνολο οκτώ βιβλίων γραμμένα σε διάφορες εποχές. Όταν στο έργο αυτό, γράφει πως η Παιδεία είναι το μεγαλύτερο όπλο που έχει η πόλη να προφυλάξει το πολίτευμά της, μορφώνοντας πολίτες που θα μπορούν να ζουν σύμφωνα με τις αρχές που έχει αποδεχτεί, η ιδιότητα του πολίτη στην πραγματικότητα δεν υφίσταται πλέον. Ο Αριστοτέλης δεν ενδιαφέρεται, όπως ο Πλάτων, να παρουσιάσει τον τύπο της ιδανικής πολιτείας, αλλά προσπαθεί να βρει τρόπους επίλυσης των προβλημάτων της εποχής του μέσω της επαγωγικής σκέψης. Και αναζητά τις λύσεις αυτές σε όλο το φάσμα του επιστημονικού πεδίου, προσφέροντας με το έργο του μια ενοποιημένη εικόνα της επιστήμης.


Δευτέρα 8 Ιουλίου 2013

Η προεκλογική ομιλία που δεν άκουσες ποτέ!

Αγαπητοί μου συμπολίτες,
Η παράδοση το θέλει, να προσπαθήσω να σας πείσω να ψηφίσετε εμένα και το κόμμα μου στις ερχόμενες εκλογές και οι επικοινωνιολόγοι μου (εξαιρετικοί επαγγελματίες, πράγματι) μου έγραψαν μία καταπληκτική ομιλία που, δίχως άλλο, θα σας έπειθε πως εμείς είμαστε η μόνη σας επιλογή. Πιστέψτε με, έχουμε εκπαιδευτεί, γνωρίζουμε πώς να το καταφέρνουμε.
Διαβάζοντάς την, όμως, κόντεψα να πεθάνω από πλήξη. Συνειδητοποίησα πως από την εποχή του Μαυροκορδάτου, στην πραγματικότητα χρησιμοποιούμε τις ίδιες ομιλίες, αλλάζοντας κάθε φορά τα γεγονότα και τα παραδείγματα. Μάλιστα αναρωτήθηκα, πώς εσείς, ο λαός αυτής της χώρας αντιμετωπίσατε αυτή την πλήξη και δεν έχετε ακόμα προβεί σε ομαδική αυτοκτονία από κατάθλιψη. Και για να αντιμετωπίσω την δική μου πλήξη, ήρθα σήμερα εδώ να σας πείσω να ΜΗΝ με ψηφίσετε!
Ήρθα να σας πω πως, αν κάνετε την αποκοτιά να μου δώσετε εξουσία, θα το θα το μετανιώσετε τρις πριν λαλήσει ο αλέκτωρ. Διότι από την πρώτη στιγμή που θα έχω το δικαίωμα να λαμβάνω αποφάσεις, θα αρχίσει να ξημερώνει. Και οι άνθρωποι, όπως εσείς, που ανατραφήκατε και ζήσατε στο σκοτάδι, το φως δεν θα το αντέξετε. Και σαν τον Απόστολο του Κυρίου, θα κλάψετε πικρά. Ακόμα και ο άγιος αυτός άνθρωπος, έπρεπε να κλάψει πικρά πριν πάρει τα κλειδιά του παραδείσου.
Σας λέω, λοιπόν, πως κατά τη διάρκεια της δικής μου κυβέρνησης, ο καθένας μας θα «κρέμεται από το ποδαράκι του». Και λέω εμάς, διότι σκέφτομαι να κάνω κάτι πολύ αλλόκοτο. Δηλαδή, σκέφτομαι πολλά αλλόκοτα, αλλά σας λέω ως παράδειγμα τη Δικαιοσύνη. Δεν θέλω να είμαι εγώ υπεύθυνος για την απονομή δικαιοσύνης στη χώρα. Θα είσαστε εσείς. Θα ψηφίζετε μόνοι σας τους δικαστές και αυτοί θα είναι το υπεύθυνο όργανο που θα δικάζει κι εσάς τους ψηφοφόρους και εμάς τους κυβερνώντες.  Εγώ, απλώς θα προτείνω τους νόμους εκείνους που μου φαίνονται πιο δίκαιοι και θα ψηφιστούν από τους βουλευτές που εσύ θα ψηφίσεις. Θα φροντίσω επίσης να λειτουργεί με τον καλύτερο τρόπο το σώμα που θα συλλαμβάνει εκείνους που παρανομούν. Τα υπόλοιπα βρείτε τα μόνοι σας. Δυσκολάκι ε;
Επίσης, θα πρέπει να φροντίσετε να οργανώσετε τις γειτονιές σας, διότι εγώ δεν πρόκειται να ασχοληθώ με τα σκουπίδια σας ή το πότισμα του γκαζόν σας. Με λίγα λόγια, δεν μου καίγεται καρφάκι ποιον θα εκλέξετε Δήμαρχο.
Ξέρω ότι έχετε συνηθίσει να τρυπώνετε στις δημόσιες υπηρεσίες από το παράθυρο, αλλά τώρα αυτό θα αλλάξει. Από εκεί θα βγαίνετε! Θα μπαίνετε μόνο όταν χρειάζεται και από την πόρτα, που θα είναι και βαριά. Όποιος δεν μπορεί να την ανοίξει δεν θα μπαίνει. Θα μπορεί όμως, αν θέλει, να φτιάχνει πολύ εύκολα τις δικές του πόρτες. Να τις βάφει, να τις πουλάει, να τις ζωγραφίζει και να τις εκθέτει, να τις κάνει σχεδίες, να τις καίει για χάριν του θεάματος, να τις πουλάει, να τις εξάγει. Ό, τι θέλει! Σε αυτό δεν θα είμαι εμπόδιο, όσο τηρεί τους νόμους.
Ξέρω ότι περιμένετε να σας υποσχεθώ πως θα σας παρέχω ασφάλεια. Αυτό εντάξει, μπορώ να το κάνω, αλλά το κατά δύναμιν. Θέλω να πω πως αν φορτώνεις την πενταμελή σου οικογένεια στο παπάκι για να πάτε στη Λούτσα για μπάνιο, τι να σου κάνω κι εγώ πέραν από το να σε κλείσω μέσα; Στα υπόλοιπα εντάξει. Θέλω να πω, δεν είμαι από εκείνους που τρέφονται με τα όνειρα των φιναλίστ των καλλιστείων ( «όνειρό μου είναι αγωνιστώ για έναν κόσμο γεμάτο αγάπη, ειρήνη και ευτυχία»).
Κι ένα τελευταίο. Δεν είμαι ούτε ο πατέρας σας ούτε ο αδερφός σας. Το κίνητρό μου δεν είναι να σας σώσω από τις λάθος επιλογές σας, γιατί ο μόνος υπεύθυνος για τη ζωή του καθενός είναι ο εαυτός του. Είμαι εδώ γιατί κάποιος πρέπει να παριστάνει τον καθρέφτη μέσα στον οποίο ο καθένας από εσάς και όλοι μαζί αντικρίζετε το είδωλό σας. Επειδή έχω τη φιλοδοξία να γίνω ο καθρέφτης που έσωσε τους καθρεφτιζόμενους από την πλήξη της ίδιας τους της εικόνας. Είμαι εδώ για να σας θυμίσω πως όταν ο άνεμος δυναμώνει και η θάλασσα αγριεύει, το πλήρωμα του πλοίου πρέπει να χειριστεί το πλοίο αναλόγως, αν θέλει να επιζήσει.
Τα καλά νέα είναι πως είμαστε επιβάτες σε ένα πλοίο που έχει «οργώσει» όλες τις θάλασσες, που έφτανε πάντα στο λιμάνι ακόμα και με τυφλούς καπεταναίους. Είχαμε πάντα πρόβλημα με το πλήρωμα, αλλά το σκαρί είναι καλοφτιαγμένο και ανθεκτικό. Είμαι σε τούτη εδώ τη θέση επειδή μου πέρασε από το μυαλό η τρελή ιδέα πως θα μπορούσα να σας πάρω με το μέρος μου ποτίζοντάς σας με τη μυρωδιά του ξύλου, με τη διήγηση των άθλων που έκαναν όσοι ταξίδεψαν τούτο το πλοίο πριν από μας. Πως θα μπορούσα τάχα, ο λίγος εγώ, να σας πείσω πως το καλύτερο όπλο για να νικήσεις τον αντίπαλο είναι το δικό του.
Αλλά τώρα που έφτασε η ώρα, σας λέω να μην με ψηφίσετε. Δεν είμαι εγώ για να κυβερνήσω ανθρώπους σαν εσάς. Δεν έχω ανοιχτή αγκαλιά και ξέχειλο πουγκί, δεν έχω το λεξιλόγιο εκείνο που ξεγελά την αναισθησία σας. Δεν θα πω ποτέ «όλες και όλοι» γιατί δεν ξεχωρίζω τα φύλα, τις ηλικίες, τις τάξεις, τις φυλές. Θα πω «όλοι» και θα εννοώ όλοι οι άνθρωποι. Και όταν απευθύνομαι στους πολίτες αυτής της χώρας, θα εννοώ όλους τους νόμιμους. Και όταν θα λέω «Έλληνες», θα εννοώ όλους εκείνους που είναι σε θέση να απαντήσουν στο ερώτημα: «Τι είναι αυτό το ελληνικό με το οποίο ταυτίζεσαι;».
Και παρ’ όλα αυτά, δεν θα χρησιμοποιήσω ποτέ τη λέξη «έγχρωμος»,  διότι είναι ηλίθια. Δεν θα πω ποτέ «οίκος ευγηρίας», διότι δεν υπάρχει ευ-γηρία μακριά από το σπίτι και τους αγαπημένους. Δεν θα σας πω ποτέ για κάποιο είδωλό σας πως είναι στη «γειτονιά των Αγγέλων», διότι δεν έχω ιδέα πού στην ευχή είναι! Θα σας πω πως πέθανε και πάει και πως τώρα πάμε για νέες δόξες, με νέους ανθρώπους που διδάχτηκαν από εκείνον τον παλιό.
Αγαπητοί μου συνάνθρωποι αυτής της παράξενης και υπέροχης χώρας,
μην με ψηφίσετε γιατί θα σας ανησυχήσω και θα με ταλαιπωρήσετε.
Ψηφίστε με μόνο αν τίποτα πια δεν μπορεί να γιατρέψει την πλήξη σας!