Σπουδαίοι Επιστήμονες στον κόσμο των πνευμάτων

Ο 19ος αιώνας είναι η εποχή που ο ορθολογισμός της επιστήμης κήρυξε με πάθος τον πόλεμο, όχι μόνο στην επίσημη Εκκλησία, αλλά σε κάθε μεταφυσική αναζήτηση. Οι μεταφυσικές αντιλήψεις θεωρούνται επικίνδυνες προκαταλήψεις και η ενασχόληση με αυτές χλευάζεται από τον σύγχρονο, μορφωμένο άνθρωπο. Η επιστήμη είναι η νέα θρησκεία που αγωνίζεται να ξεριζώσει την πίστη σε οτιδήποτε δεν αντέχει στις ερευνητικές της μεθόδους και να κυριαρχήσει στον κόσμο του ανθρώπινου πνεύματος.
Η γοητεία, όμως, του αόρατου κόσμου, δεν ήταν εύκολος αντίπαλος!
Αυτή την εποχή που η επιστήμη κάνει εντυπωσιακά άλματα και ο ορθολογισμός λατρεύεται σαν θεός, κάποιοι ευυπόληπτοι επιστήμονες, ευφυείς άνθρωποι με πολλές διακρίσεις και σπουδαία επιτεύγματα, δεν μπορούν να αντισταθούν στο κάλεσμα των φαντασμάτων και δεν διστάζουν να εξερευνήσουν και αυτόν τον χώρο. Η υλιστική αντιμετώπιση της ανθρώπινης ύπαρξης δεν τους ικανοποιεί, και παράλληλα με τον κόσμο της επιστήμης, Βρετανοί επιστήμονες ερευνούν με ενθουσιασμό και τον κόσμο των πνευμάτων. Κάποιοι από αυτούς πείθονται και συμμετέχουν σε λέσχες και οργανισμούς που υποστηρίζουν τον πνευματισμό, παραμένουν όμως κορυφαίοι στην επιστήμη τους.

Ο αφανής πρωτομάστορας της εξελικτικής θεωρίας 

Alfred Russel Wallace (1823-1913).

Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών μας φέρνει αυτόματα στον νου τον Darwin ή Δαρβίνο. Αυτό που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν είναι πως παράλληλα με τον Δαρβίνο, τις ίδιες έρευνες έκανε και ο Wallace, ο οποίος οδηγήθηκε στα ίδια συμπεράσματα.
Προερχόμενος από φτωχή οικογένεια, ο Wallace αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο στα 13 του και να εργαστεί ως τοπογράφος. Δώδεκα χρόνια αργότερα θα κατορθώσει να ταξιδέψει στον Αμαζόνιο και στη Μαλαισία προκειμένου να μελετήσει την πανίδα και να ερευνήσει την προέλευσή των διαφόρων ειδών. Η μελέτη αυτή τον οδήγησε στον εντοπισμό του φαινομένου που είναι γνωστό ως Wallace Effect, σύμφωνα με το οποίο δύο πληθυσμοί του ίδιου είδους που κατά τη διάρκεια της εξέλιξής τους, διαφοροποιούνται πέραν ενός ορισμένου σημείου, αποκτούν υβριδικούς απογόνους, που είναι λιγότερο προσαρμοστικοί στο περιβάλλον απ’ό,τι οι γονείς τους. Στην περίπτωση αυτή, η φυσική επιλογή προσπαθεί να εμποδίσει την παραγωγή τέτοιων υβριδικών οργανισμών, απομονώνοντας αναπαραγωγικά τους δύο πληθυσμούς. Η θεωρία αυτή εξακολουθεί να αποτελεί πεδίο έρευνας στην εξελικτική βιολογία και αρκετά ευρήματα την επιβεβαιώνουν.
Μεγάλη ήταν η προσφορά του στον τομέα της βιογεωγραφίας με τα βιβλία του «Η γεωγραφική κατανομή των ζώων» και «Η ζωή του νησιού», τα οποία παρουσιάζουν εξαιρετική ταξινόμηση των ζώων. Επίσης, ήταν ο πρώτος που ανέδειξε τον κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής, ειδικά στις τροπικές περιοχές, όπου τα δάση είχαν ήδη αρχίσει να καταστρέφονται.
Ο Wallace συγκέντρωσε τις παρατηρήσεις του από τα ταξίδια αυτά και κατέληξε σε μία θεωρία φυσικής επιλογής, η οποία ήταν επηρεασμένη από τη θεωρία του Thomas Malthus* για την τάση των ειδών να καταστρέφονται, όταν ο πληθυσμός τους αυξηθεί υπερβολικά. Ο Wallace έστειλε την εργασία του στον Δαρβίνο (με τον οποίο διατηρούσε αλληλογραφία) το 1858. Ο Δαρβίνος εξεπλάγη διαβάζοντας  όλα τα συμπεράσματα στα οποία και ο ίδιος είχε καταλήξει μετά από σκληρή εργασία 20 ετών, συγκεντρωμένα και διατυπωμένα με σαφήνεια στο έργο κάποιου άλλου. Ο Wallace δεν είχε καμία αντίρρηση να δημοσιεύσει πρώτος ο Δαρβίνος τη θεωρία, όχι μόνο επειδή είχε εργαστεί περισσότερα χρόνια πάνω στο θέμα, αλλά επειδή τον θεωρούσε καταλληλότερο να εκπονήσει κάτι τόσο σπουδαίο όσο η «Καταγωγή των Ειδών». Μάλιστα, πρώτος ο Wallace χρησιμοποίησε σε ένα από τα έργα του τον όρο «δαρβινισμός».
Αν και οι σχέσεις των δύο ανδρών παρέμειναν άριστες ως το τέλος της ζωής τους, ανέκυψαν κάποιες σοβαρές διαφωνίες μεταξύ τους. Ο Wallace πίστευε πως ο άνθρωπος είχε εξελιχθεί περισσότερο απ’ όσο θα επέτρεπε ο εξελικτικός μηχανισμός που παρατηρούσε στη φύση, ειδικά όσον αφορά τις διανοητικές του ικανότητες. Κατά τη γνώμη του, η φυσική επιλογή δεν μπορούσε να εξηγήσει κάποιες ανθρώπινες ιδιότητες, όπως για παράδειγμα το μουσικό ταλέντο ή το χιούμορ. Η σκέψη αυτή τον οδήγησε στο συμπέρασμα πως πίσω από την εξέλιξη του ανθρώπου υπήρχε ένας ευφυής σχεδιασμός. Ο Wallace είχε αποδεχτεί την ύπαρξη ενός «αόρατου πνευματικού σύμπαντος», σκοπός της ύπαρξης του οποίου ήταν η εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος.
Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο που ο Wallace ήθελε να εξερευνήσει και αυτόν τον χώρο επίσης. Από το 1865 ασχολήθηκε με τον πνευματισμό, αποδεχόμενος κάποιες εμπειρίες ως γνήσιες εκφάνσεις μερών του φυσικού κόσμου που ακόμα δεν έχουμε ανακαλύψει.

Εκτός αυτού, ο Wallace χρησιμοποιούσε τον υπνωτισμό και ήταν υπέρμαχος της φρενολογίας, σύμφωνα με την οποία κάθε λειτουργία του ανθρώπινου σώματος αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπου έχουν την έδρα τους οι σκέψεις και κάθε στοιχείο του χαρακτήρα. Η θεωρία αυτή, με έδρα το Εδιμβούργο υπήρξε ως τα μέσα του 19ου αιώνα ιδιαίτερα δημοφιλής, απορρίφθηκε από την επιστημονική κοινότητα ως ψευδοεπιστήμη, πρόσφερε, όμως, μία βάση για την ανάπτυξη της νευροψυχολογίας.
Υποστηρικτής της φυσικής ισορροπίας, ο Wallace υποστήριξε τον αγώνα εναντίον του υποχρεωτικού εμβολιασμού. Οι ακτιβιστές της κίνησης αυτής υπεραμύνονταν του δικαιώματος του ανθρώπου να αποφασίζει για το σώμα του, αλλά πίστευαν επίσης πως η διατάραξη του πληθυσμού των μικροοργανισμών θα είχε, μακροπρόθεσμα, καταστροφικές συνέπειες για την ισορροπία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και για την επιβίωση όλων των ζωντανών πλασμάτων.
Για την προσφορά του στην επιστήμη, ο Wallace τιμήθηκε από εταιρίες και οργανισμούς στους οποίους υπήρξε μέλος: Royal Society's Royal Medal (1868), Darwin Medal (1890) and Copley Medal (1908), Gold Medal of the Société de Géographie (1870), Royal Geographical Society's Founder's Medal (1892), Gold Medal of the Linnean Society (now called the Linnean Medal) (1892), Linnean Society's gold Darwin-Wallace Medal (1908), Order of Merit (1908).
Η ενασχόλησή του, όμως, σε τομείς αμφιλεγόμενους και αντιδημοφιλείς στον επιστημονικό κόσμο αμαύρωσε τη φήμη του και μετά τον θάνατό του, σε ηλικία 90 ετών, όλοι τον ξέχασαν.

William Crookes (1832-1919), o εφευρέτης του ραδιόμετρου και του πλάσματος.

Γεννήθηκε στο Λονδίνο και ήταν ο μεγαλύτερος από τα 16 παιδιά της οικογένειάς του. Σπούδασε χημεία και φυσική και υπήρξε αφοσιωμένος ερευνητής σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Το 1861 ανακαλύπτει ένα άγνωστο έως τότε χημικό στοιχείο, το οποίο ονόμασε θάλλιο**, εξαιτίας του πράσινου χρώματος που εξέπεμπε στον φασματογράφο. Το 1879 εντόπισε μία νέα κατάσταση της ύλης, την οποία ο ίδιος ονόμασε «ακτινοβολούσα κατάσταση» και αργότερα ονομάστηκε πλάσμα. Τις έρευνές του για την υποατομική φύση των καθοδικών ακτίνων, συνέχισε ο Sir J. J. Thomson, στον οποίο θα αναφερθούμε αργότερα. Ήταν επίσης ο εφευρέτης της ηλεκτρονικής λυχνίας, ο πρώτος που ταυτοποίησε το στοιχείο ήλιο, ενώ το 1903 κατόρθωσε να απομονώσει το ουράνιο και να επινοήσει πρωτοπόρες μεθόδους που έδωσαν τεράστια ώθηση στην έρευνα των ραδιενεργών στοιχείων. Ήταν επίσης ο εφευρέτης του ραδιόμετρου.

Ο δραστήριος και ευφυής αυτός καθηγητής, εξερεύνησε με το ίδιο πάθος και τον κόσμο των φαντασμάτων. Συμμετείχε σε συγκεντρώσεις που οργάνωναν διάσημα μέντιουμ της εποχής και δήλωνε μάρτυρας περιστατικών στα οποία παρατηρήθηκε υπερφυσική δραστηριότητα: τηλεκινητικά φαινόμενα, εμφάνιση πνευμάτων, αυτόματη γραφή κ. ά. Ένα από τα μέντιουμ τα οποία ο Crookes θεωρούσε γνήσια, η Anna Eva Fay, ομολόγησε το 1876 πως τα φαινόμενα που παρουσίαζε στις συγκεντρώσεις της ήταν αποτέλεσμα χρήσης ειδικών τεχνικών, τις οποίες και αποκάλυψε. Ο Cookes, όμως, δεν πείστηκε ούτε τότε ούτε το 1913, όταν η ίδια καμάρωνε πως είχε εξαπατήσει πολύ αξιόλογους επιστήμονες. Οι φίλοι του υποστήριζαν πως η αιτία της εξαπάτησής του ήταν η αδύναμη όρασή του.
Ο Cookes υπήρξε μέλος και πρόεδρος της Εταιρίας Παραφυσικών Ερευνών το 1890, ενώ την ίδια χρονιά μυήθηκε στο Ερμητικό Τάγμα της Χρυσής Αυγής***. Υπήρξε επίσης μέλος της Θεοσοφικής Εταιρίας και της Λέσχης Φαντασμάτων, της οποίας ήταν και πρόεδρος από το 1907 ως το 1912. Η δραστηριότητά του αυτή παραλίγο να του στοιχίσει τη θέση του στη Βασιλική Εταιρία του Λονδίνου κι έτσι αναγκάστηκε να γίνει πιο διακριτικός στα ζητήματα αυτά. Από τα γραπτά του, όμως, προκύπτει πως παρέμεινε πιστός στον πνευματισμό ως το τέλος της ζωής του.

Lord Raleigh (John William Strutt) (1842-1919), αυτός που εξήγησε το μπλε του ουρανού.

Τιμήθηκε το 1904 με το βραβείο Νόμπελ για την ανακάλυψη του στοιχείου Αργό, το δεύτερο ευγενές αέριο που ανακαλύφθηκε (μετά το ήλιο). Είναι όμως γνωστός και για τη «Σκέδαση Raleigh», το φαινόμενο της μοριακής σκέδασης, στο οποίο οφείλεται το μπλε χρώμα του ουρανού. Δική του προσφορά και τα «κύματα Raleigh», που έχουν σημαντικές εφαρμογές στη σεισμολογία.
Γεννήθηκε στο Essex και σπούδασε μαθηματικά στο πανεπιστήμιο του Cambridge το 1861. Μέλος του Trinity College και δεύτερος διευθυντής του εργαστηρίου Cavendish μετά τον Maxwell. Υπήρξε πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρίας (1905-1908) της οποίας ήταν μέλος από το 1873. Ο γιος του, John Strutt, αξιόλογος φυσικός και αυτός, απέδειξε την ύπαρξη του όζοντος στην ατμόσφαιρα.
Ο Raleigh ήταν βαθιά θρησκευόμενος και ήλπιζε να συνδυάσει τις πνευματικές του ανησυχίες με την επιστημονική του δραστηριότητα. Επηρεασμένος από τον Crooks, ενδιαφέρθηκε για τις πνευματιστικές συγκεντρώσεις, αν και ποτέ δεν μίλησε ανοιχτά για αυτή του τη δραστηριότητα. Ήταν μέλος της Εταιρίας Παραφυσικών Ερευνών και πίστευε πως η υλιστική αντιμετώπιση της φύσης είναι ο ένας μόνο τρόπος. Ο ίδιος γράφει σε μία επιστολή το 1910:  « ... αναζητώ μία δύναμη πέρα από αυτά που βλέπουμε και μία ζωή στην οποία θα μπορούμε τουλάχιστον να ελπίζουμε ότι θα λάβουμε μέρος. Επιπλέον νομίζω πως ο Χριστός, όπως και άλλοι πνευματικώς χαρισματικοί άνθρωποι, βλέπουν πιο μπροστά και πιο αληθινά απ’όσο εγώ και ελπίζω να τους ακολουθήσω όσο μπορώ».

Joseph James Thomson (1856-1940), εντόπισε τα ηλεκτρόνια και ανέτρεψε τα δεδομένα.

Ο μαθηματικός και φυσικός από το Μάντζεστερ που ανέτρεψε την επικρατούσα άποψη περί αδιαιρετότητας των ατόμων. Ο Thomson ανακάλυψε το 1897 αρνητικά φορτισμένα σωματίδια, συστατικά στοιχεία του ατόμου, τα οποία ονόμασε κύτταρα (αργότερα ονομάστηκαν ηλεκτρόνια). Το 1906 του απονεμήθηκε το Νόμπελ Φυσικής για τη συμβολή του στην έρευνα της ηλεκτροαγωγιμότητας των αερίων.
Απόφοιτος και αυτός του Trinity College του Cambridge, με μάστερ στα μαθηματικά, έγινε καθηγητής Φυσικής το 1884 και απέκτησε μεγάλη φήμη: επτά στους δέκα μαθητές του πήραν το Νόμπελ Φυσικής, ενώ ο γιος του (George Thomson) τιμήθηκε με το ίδιο βραβείο το 1937 για την απόδειξη των κυματοειδών ιδιοτήτων των ηλεκτρονίων.
Ο J.J Thomson εντόπισε ισότοπα σε μη ραδιενεργά στοιχεία και εφηύρε τον φασματογράφο μάζας. Υπήρξε μέλος της Βασιλικής Εταιρίας από το 1884 και πρόεδρός της στο διάστημα 1914-1920.
Επηρεασμένος από τον δάσκαλό του, Lord Raleigh, απέκτησε ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες των medium και ειδικά για το φαινόμενο της τηλεπάθειας. Τέτοιου είδους φαινόμενα πίστευε πως πρέπει να αποτελούν αντικείμενο έρευνας της επιστήμης, αφού κανείς δεν μπορούσε να αποκλείσει την πιθανότητα να υπάρχουν φυσικές δυνάμεις που είναι ακόμα άγνωστες στον άνθρωπο. Προσευχόταν και διάβαζε τη Βίβλο καθημερινά.

Sir Oliver Lodge (1851-1940), ο εφευρέτης πίσω από τον Marconi.

Το 1895, ο Marconi παρουσιάζει μία εφαρμογή μετάδοσης μηνυμάτων μέσω ασύρματης τηλεγραφίας, εφαρμογή που είχε αγοράσει από τον σύμβουλό του, Oliver Lodge. Το 1912 θα αγοράσει και άλλες εφευρέσεις του.
Ο Lodge θα κρατήσει για τον εαυτό του την πατέντα μίας μορφής ανάφλεξης με σπινθήρα στον κινητήρα εσωτερικής καύσης, την οποία αξιοποίησαν αργότερα οι γιοι του ιδρύοντας μία εταιρία κατασκευής αναφλεκτήρων (μπουζί) για αυτοκίνητα και αεροπλάνα. Η εταιρία που ξεκίνησε ως Lodge Bros λειτουργεί ως σήμερα (Lodge Cottrell L.t.d).
Όπως πολλοί σύγχρονοί του, πίστευε στην ύπαρξη του αιθέρα (ένα στρώμα που θεωρούσαν πως περιβάλλει τη γη) και το οποίο ήταν γενικά αποδεκτό ως μέσο διάδοσης του φωτός. Πολλοί εγκατέλειψαν τη θεωρία αυτή όταν δέχτηκε μεγάλο πλήγμα από τη θεωρία της σχετικότητας του Einstein. Ο Lodge όμως δεν έπαψε να υποστηρίζει πως η θεωρία της σχετικότητας δεν ήταν ορθή. Επιπλέον, είχε την πεποίθηση πως ο αιθέρας ήταν πλήρης πνευματικών όντων και, όπως και άλλοι συνάδελφοί του, ήταν πρόθυμος να εξερευνήσει αυτόν τον αόρατο κόσμο. Ο τομέας αυτός τον ενδιέφερε ήδη από τη δεκαετία του 1880, όταν ήταν καθηγητής φυσικής στο University College του Liverpool.
Υπήρξε μέλος της Λέσχης Φαντασμάτων και πρόεδρος της Εταιρίας Έρευνας Παραφυσικών φαινομένων (1901-1903), ενώ συμμετείχε τακτικά σε πνευματιστικές συγκεντρώσεις, ιδιαίτερα από το 1915, όταν ο γιος του Raymond σκοτώθηκε στον πόλεμο. Το βιβλίο του "Raymond or Life and Death" έγινε best seller το 1916 και ως το 1922 είχε επανεκδοθεί πέντε φορές. Ήταν ένα βιβλίο που πρόσφερε μεγάλη παρηγοριά στις οικογένειες που είχαν χάσει τα παιδιά τους στον πόλεμο, επειδή τους διαβεβαίωνε πως η ζωή συνεχιζόταν με έναν πολύ πιο όμορφο τρόπο πέρα από τον τάφο.

 Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο πνευματισμός εδραιώνεται καθώς εκατομμύρια νέοι άνθρωποι σκοτώνονται πρόωρα στα πεδία των μαχών και οι επιζήσαντες συγγενείς και φίλοι αναζητούν απελπισμένα παρηγοριά. Ο υλιστικός, ψυχρός τρόπος με τον οποίο η επιστήμη ερμηνεύει τη ζωή, ο κλονισμός της επίσημης θρησκευτικής πίστης, που δέχθηκε (και δέχεται ακόμα) τα ισχυρά της χτυπήματα, καθώς και ο φανατισμός με τον οποίο οι νεοφώτιστοι επιστήμονες προσπάθησαν να ξεριζώσουν κάθε μεταφυσική πίστη, κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται ακόμα πιο αδύναμοι και απροστάτευτοι μπροστά στον θάνατο. Κάποιοι επιστήμονες θα συνεχίσουν να έχουν, κρυφά ή φανερά, το ένα μάτι στραμμένο στον αόρατο, ανεξερεύνητο κόσμο προκαλώντας τους συντηρητικούς και άκαμπτους συναδέλφους τους, για τους οποίους ο Alfred Wallace έγραψε κάποτε: «Η ιστορία της επιστήμης έχει δείξει πως κάθε φορά που οι μορφωμένοι επιστήμονες έχουν αρνηθεί τα στοιχεία άλλων ερευνητών εκ των προτέρων, από παραλογισμό ή αδυναμία, οι αρνητές είχαν πάντα άδικο».

*Thomas Robert Malthus, κληρικός και καθηγητής ιστορίας και πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο του Cambridge, διαφώνησε με την κυρίαρχη θεωρία της εποχής του, σύμφωνα με την οποία η κοινωνίες βελτιώνονται και τελειοποιούνται όσο ο πληθυσμός αυξάνεται. Σύμφωνα με τη θεωρία του Malthus, η αύξηση του πληθυσμού θα επιφέρει το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα, επειδή, ενώ τα αποθέματα τροφής αυξάνονται αριθμητικά, ο πληθυσμός αυξάνεται γεωμετρικά. Η καταστροφή της ανθρωπότητας θα ήταν βέβαιη, αν δεν μεσολαβούσαν ανασταλτικοί παράγοντες που αυξάνουν τη θνησιμότητα, όπως ο πόλεμος και οι επιδημίες, αλλά και τη μείωση της γεννητικότητας, όπως οι αμβλώσεις, ο έλεγχος των γεννήσεων, ο γάμος σε μεγαλύτερη ηλικία, κ. ά. 
**θάλλιο: από το ελληνικό επίθετο θαλλός = τρυφερός, νέος, κλαράκι, βλαστάρι.
*** Επίσης γνωστό ως το Μαγικό Τάγμα, που υπήρξε η έμπνευση για μεταγενέστερες θεουργικές οργανώσεις, όπως το Wicca και το Thelema του Aleister Crowley. 

ΠΗΓΕΣ
Peter J. Bowler, Reconciling Science and Religion, Univ. οf Chicago. 
Janet Oppenheim, The Other World, Cambridge Univ. Press.
Jenny Hazelgrove, Spiritualism and British Society Between The Wars, Manchester Univ. Press
The Alfred Wallace Page
wikipedia.org
New World Encyclopedia