Τρίτη 31 Μαρτίου 2015

Πού ήθελε ο Πλάτων να ιδρύσει την «Πολιτεία» του;


Κανένα πλατωνικό έργο δεν έχει συζητηθεί περισσότερο από την «Πολιτεία». Πρόκειται για έναν διάλογο περίτεχνο και σύνθετο, στον οποίο ο Σωκράτης περιγράφει μία ιδανική πόλη ή, πιο σωστά, ένα ιδανικό πολίτευμα. Ωστόσο, δεν πρόκειται για οικονομικοπολιτική πρόταση, όπως ξεκαθαρίζεται από την αρχή κιόλας του διαλόγου, αλλά για μία συζήτηση με θέμα την ύψιστη αρετή· τη δικαιοσύνη.
Οι πρωταγωνιστές του έργου προσπαθούν να ορίσουν τη δικαιοσύνη ως αρετή της ψυχής και να διαπιστώσουν αν συμφέρει να έχει κάποιος αυτή την αρετή ή αν ο δίκαιος άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι δυστυχής. Ακούγονται διάφορες θεωρίες περί δικαίου, οι οποίες ήταν δημοφιλείς τότε, και κάποια στιγμή, η παρέα ζητά από τον Σωκράτη να διερευνήσουν το θέμα βαθύτερα. Ο Σωκράτης σκαρφίζεται ένα τέχνασμα, μία μέθοδο, που κατά τη γνώμη του θα τους οδηγήσει ασφαλέστερα σε έναν ορθό ορισμό της δικαιοσύνης:
« … προτείνω να εξετάσουμε το ζήτημα όπως εάν κάποιος έβαζε ανθρώπους με αδύναμη όραση να διαβάσουν μικρά γράμματα από μακρινή απόσταση, κι ύστερα κάποιος αντιλαμβανόταν πως τα ίδια γράμματα, αλλά μεγαλύτερα, είναι γραμμένα και σε κάποια άλλη επιφάνεια μεγαλύτερη, και θα τους φαινόταν, νομίζω, ανέλπιστη τύχη αν κοιτούσαν τα μικρότερα αφού πρώτα είχαν διαβάσει τα μεγαλύτερα, κι εξέταζαν αν είναι ίδια με εκείνα… λέμε πως η δικαιοσύνη είναι ιδιότητα ενός ανθρώπου· δεν μπορεί, όμως, κατά κάποιον τρόπο, να είναι και ολόκληρης πολιτείας; … και δεν είναι η πολιτεία μεγαλύτερη από τον άνθρωπο; …ας αναζητήσουμε στις πολιτείες  πρώτα να δούμε τι είδους πράγμα είναι η δικαιοσύνη· κι ύστερα ας αναζητήσουμε και στον καθένα χωριστά εξετάζοντας προσεκτικά πόσο μοιάζει το μεγαλύτερο στη μορφή του μικρότερου» (368d-369a)

Όπως είναι φανερό, ο απώτερος στόχος αυτής της συζήτησης ήταν η εξέταση της δικαιοσύνης ως ιδιότητας «ενός ανθρώπου». Κανείς δεν είχε σκοπό να πάει στην Εκκλησία του Δήμου και να προτείνει ένα νέο πολίτευμα στους Αθηναίους.

Κυριακή 8 Μαρτίου 2015

Χαμένοι στο πλήθος


«Ο καθένας σας χωριστά είστε αλεπούδες, όλοι μαζί όμως δεν έχετε καθόλου μυαλό. Προσέχετε, βέβαια, τα λόγια του πονηρού ανθρώπου και τον τρόπο που μιλά, αλλά δεν βλέπετε τι πραγματικά γίνεται»  - (Σόλων, απ. 11, 5)
Αυτή είναι ίσως η αρχαιότερη αναφορά στην μετάλλαξη της ανθρώπινης ψυχικής κατάστασης και συμπεριφοράς του ανθρώπου που γίνεται μέλος ενός πλήθους. Τότε, η ατομική ψυχή υποτάσσεται και ενσωματώνεται στη «συλλογική ψυχή» της ομάδας.
Φυσικά, όλοι μας αποτελούμε μέλη πολλών ομάδων, όπως η οικογένεια ή το έθνος. Κατά καιρούς, όμως, σχηματίζουμε και ομάδες προσωρινής φύσης (με τη φυσική μας παρουσία ή εξ αποστάσεως), υπηρετώντας μία συγκεκριμένη ιδέα, την οποία επιχειρούμε να καθιερώσουμε κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Το ανησυχητικό που προκύπτει από την ρήση του Σόλωνα είναι πως, όταν συγκεντρωνόμαστε ως ομάδα, η οξύνοιά μας περιορίζεται ή και εκμηδενίζεται, ακόμα και αν στην ιδιωτική μας ζωή είμαστε ιδιαιτέρως ευφυείς.
Το 1895, ο Gustave Le Bon δημοσίευσε το έργο «Το πλήθος», στο οποίο εξετάζει την αλλαγή στη συμπεριφορά των ανθρώπων όταν ενεργούν ως πλήθος.