Λαός και εξουσία Ι - Oι ριζικές μεταρρυθμίσεις

  Από την ημέρα που άρχισε η κρίση, τίποτα δεν φαίνεται να βελτιώνεται. Ούτε αλλάζουμε, και συνεχίζουμε να βουλιάζουμε. Αναζητούμε ενόχους ή παριστάνουμε πως τους έχουμε βρει.Κάποιοι ζητούν άμεσα μεταρρυθμίσεις. Ως λαός όμως, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τις δικές μας ευθύνες και δεν θέλουμε να αλλάξουμε τίποτα.  Πώς και πότε μπορεί να αποφασίσει ένας λαός αλλάξει; 

 Ένας λαός είναι ένα ανομοιογενές σύνολο ανθρώπων με κοινό σημείο αναφοράς το παρελθόν. Κοινή ιστορία και γλώσσα και άρα με κοινές αναφορές και κοινούς κώδικες. Όσο και αν διαφέρουν μεταξύ τους σε ατομικό επίπεδο, ως έθνος, αποτελούν έναν οργανισμό. Η ψυχολογία αυτού του οργανισμού έχει μελετηθεί εδώ και δεκαετίες και τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης προσφέρουν υλικό σε εκείνους που ενδιαφέρονται να χειραγωγήσουν τον λαό, για καλό ή για κακό σκοπό: Οι επιχειρήσεις διαφημίζουν τα προϊόντα τους με τρόπο που επηρεάζει την ψυχή αυτού του οργανισμού και οι πολιτικοί γράφουν τις ομιλίες τους με τον ίδιο τρόπο. 

 Η ιστορία έχει αποδείξει πως δεν έχει καμία σημασία αν η επιδίωξη του εκάστοτε πολιτικού ηγέτη είναι επωφελής ή όχι. Η επιτυχία του δεν εξαρτάται από το αν λέει την αλήθεια ή αν ξεστομίζει απίθανες φαντασιώσεις. Μπορεί να λέει ό, τι θέλει, αρκεί να το λέει όπως μπορεί να προσληφθεί από το πλήθος. Οι κανόνες είναι συγκεκριμένοι και όποιος τους έχει αγνοήσει δεν είδε ποτέ το όνομά του στη λίστα των ηγετών. Κυρίως όταν εισηγείται κάτι ριζικά νέο.

 Καμία νέα ιδέα δεν επιβάλλεται αστραπιαία και καμία ριζική αλλαγή δεν γίνεται σε διάστημα λίγων μηνών. Πριν μετατραπεί σε πολιτική πρόταση, πρέπει να έχει ενσωματωθεί στις καθιερωμένες πεποιθήσεις του λαού. Αυτό χρειάζεται επανάληψη, από διαφορετικές πηγές και για μεγάλο χρονικό διάστημα, που συχνά εκτείνεται σε πολλούς αιώνες. Άλλο τόσο διάστημα χρειάζεται για να εγκαταλειφθεί. 

 Η Γαλλική επανάσταση, που ξέσπασε στα τέλη του 18^ου αιώνα εναντίον της μοναρχίας, ήταν το αποτέλεσμα της κίνησης του Διαφωτισμού. Οι διαφωτιστές φιλόσοφοι διέδιδαν τις νέες ιδέες για οικονομική ελευθερία, ορθολογική σκέψη και ατομική πρωτοβουλία, από τα μέσα του 17^ου αιώνα, ενώ μια σειρά από επιστημονικές εξελίξεις τοποθετεί τα θεμέλια πίσω στον 16^ο. 

 Οι επιστημονικές ανακαλύψεις του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου προσδίδουν ιδιαίτερο κύρος στην επιστήμη. Η Ένδοξη επανάσταση στην Αγγλία το 1688 καταλήγει στη καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού και κλονίζει την μοναρχία. Ο ορθολογισμός του Καρτέσιου θα εισηγηθεί την εμπιστοσύνη στις νοητικές μας δυνάμεις. Η ηθική φιλοσοφία του Σπινόζα θα εξομοιώσει τον Θεό με τη φύση. Τα επιτεύγματα του Νεύτωνα θα αποδείξουν την αξία της εμπειρίας. 

 Όλες αυτές οι ιδέες ήταν πρωτοποριακές και εντελώς ξένες στη συνείδηση των λαών, που έως τότε ζούσαν υπό την απόλυτη εξουσία μοναρχών και υπό τον φόβο της τιμωρίας από έναν τρομερό Θεό. Κανένας ομιλητής, όσο χαρισματικός και αν ήταν, δεν θα μπορούσε να ξεριζώσει το παλιό και απλώς να φυτέψει το καινούργιο. Αντίθετα, οι ιδέες αυτές αναδύθηκαν από τα ξεχωριστά μυαλά της εποχής, άντεξαν στην αντίδραση, επαναλήφθηκαν πολλές φορές και χτίστηκαν επάνω στις παλιές αντιλήψεις. 

 Οι επιστήμονες δεν «σκότωσαν» τον Θεό, αλλά ανέπτυξαν τη νέα σκέψη παρά την ύπαρξή του. Όσο η επιστήμη θα κερδίζει έδαφος, τόσο θα εξασθενεί η δύναμη της θρησκείας στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Πριν να ενθαρρύνουν τον λαό να ξηλώσει τα θρησκευτικά σύμβολα, είχαν κυκλοφορήσει τα πορτρέτα των διαφωτιστών, τα οπτικά σύμβολα της νέας πίστης. Αργότερα, οι θρησκευτικοί ηγέτες, προκειμένου να αποτρέψουν την αποδυνάμωση των εκκλησιών, θα αναγκαστούν να αναπτύξουν μία νέα ρητορική, σύμφωνα με την οποία η επιστήμη δεν είναι πια ο εχθρός του Θεού, αλλά το μέσο της Δημιουργίας. Τρεις αιώνες αργότερα, βασιλεύουν και ο Θεός και η Επιστήμη, όσο συχνά και αν τίθενται υπό αμφισβήτηση. 

Η ιδέα της δημοκρατίας εξαπλώθηκε σε όλο τον Δυτικό Κόσμο, σταδιακά. Σε μερικές χώρες όμως, η μοναρχία διατηρήθηκε ως θεσμός, έστω και χωρίς καμία δύναμη. Οι βασιλείς έχασαν τα σκήπτρα τους, αλλά στις συνειδήσεις κάποιων λαών, εξακολουθούν να διατηρούν τον συμβολισμό τους. Αν κάποιος προσπαθούσε να αλλάξει τον θεσμό για να εκσυγχρονίσει τη χώρα, θα έκανε ένα τραγικό λάθος. 
Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει, αν πρώτα δεν έχει αλλάξει στη συνείδηση του λαού. Τίποτα δεν αλλάζει, αν πρώτα δεν εγερθεί το λαϊκό συναίσθημα. Διότι τις μεγάλες ιδέες τις πραγματώνει η μάζα. Ο ηγέτης πρέπει απλώς να γνωρίζει τον τρόπο και τον χρόνο της εμφύτευσης.