Ο Χρυσός Αιώνας της Ολλανδίας - Α΄

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ 17ου αι.

Amsterdam, Backhuysen 1673

 Από το 1585, έτος που οι Ισπανοί ανακτούν την Αμβέρσα (το σημαντικότερο εμπορικό κέντρο της εποχής) οι Κάτω Χώρες διχοτομούνται. Στο νότο παραμένουν οι καθολικοί, ενώ οι προτεστάντες εγκαθίστανται στα βόρεια και αναγνωρίζονται ως ανεξάρτητο κράτος (Ηνωμένες Επαρχίες) το 1639 με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας.
Οι προτεστάντες που εγκαταστάθηκαν στον Βορρά ήταν έμπειροι τεχνίτες, ικανοί επιχειρηματίες και κατόρθωσαν σύντομα να εξελιχθούν σε μεγάλη εμπορική δύναμη και την πρώτη, σύγχρονου τύπου οικονομία της Ευρώπης. Σε αυτούς προστέθηκαν και άλλοι προτεστάντες που είχαν εκδιωχθεί από την Ιβηρική χερσόνησο, τη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δυναμικοί, επινοητικοί και ριψοκίνδυνοι, δεν δίσταζαν να επενδύσουν σε παράτολμες αποστολές εξερεύνησης άγνωστων περιοχών στις ανατολικές Ινδίες ή να επεκτείνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες ως τη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και τη Ρωσία.

1664, Ο Δανειστής, Gerrit Dou

Το τραπεζικό σύστημα των Ολλανδών αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματικό, καθώς έδινε τη δυνατότητα δανειοδότησης των επιχειρήσεων και επένδυσης στο εμπόριο και τη βιομηχανία. Η Τράπεζα του Άμστερνταμ και το Χρηματιστήριο της πόλης υποστηρίζουν κάθε νέα επιχειρηματική ιδέα, η σπουδαιότερη εκ των οποίων υπήρξε η Ολλανδική Εταιρία των Ανατολικών Ινδιών, η πρώτη πολυεθνική εταιρία. Με περισσότερα από 100 πλοία, χιλιάδες υπαλλήλους και γραφεία στην Ασία και σε 6 πόλεις της Ολλανδίας, προμήθευε τη χώρα και την υπόλοιπη Ευρώπη με τα αγαθά των αποικιών: κινέζικη πορσελάνη, τσάι, καφέ και μπαχαρικά.

Delft, 1650, Van Asch

Ένα από τα γραφεία της εταιρείας βρισκόταν στην Delft, σημαντικό εμπορικό κέντρο της εποχής, διάσημη για τα κεραμικά της. Ήδη από τον προηγούμενο αιώνα, Oλλανδοί τεχνίτες έφτιαχναν απομιμήσεις των ισπανικών και ιταλικών κεραμικών που τότε δέσποζαν στην ευρωπαϊκή αγορά. Μετά τις διώξεις του 1585, οι προτεστάντες τεχνίτες που εγκατέλειψαν την Αμβέρσα εγκαταστάθηκαν στην Delf.


Σύντομα τα κεραμικά τους, φτιαγμένα από ένα ειδικό μίγμα πηλού (απομίμηση της πορσελάνης) έγιναν ανάρπαστα και για δύο αιώνες, οι ευκατάστατες οικογένειες της Ευρώπης επιδείκνυαν με υπερηφάνεια βάζα και πιάτα από την Delf. Μολονότι κατά τον 18ο αιώνα, η ποιότητα των προϊόντων αυτών υποβαθμίστηκε λόγω της μαζικής παραγωγής, ανέκτησαν την καλή τους φήμη στις αρχές του 20ου.

Βάζο από την Delft, 17ος

Βάζο για τουλίπες από
πορσελάνη της Delft, 17ος

1670, Cornelis de Man, Άνδρας ζυγίζει χρυσό

Batavia, μία από τις πιο προσοδοφόρες αποικίες, η σημερινή
Jacarta. Η Ολλανδοί καλλιεργούσαν εκεί κυρίως καφέ και
ζαχαροκάλαμο.

Τη διαχείριση των αποικιών της Αμερικής και της Αφρικής είχε αναλάβει η Ολλανδική Εταιρεία των Δυτικών Ινδιών, της οποίας τα πιο δραστήρια γραφεία βρίσκονταν στο Amsterdam και στο Middelburg. Στη δικαιοδοσία της είχε, μεταξύ άλλων, το Νέο Άμστερνταμ (μία περιοχή που σήμερα περιλαμβάνει τμήματα της Ν. Υόρκης, του Ν. Τζέρσεϋ, του Ντέλαγουερ και του Κονέκτικατ), νησιά της Καραϊβικής και στην Αφρική περιοχές της Γκάνα και του Μπενίν που ήταν κέντρα του εμπορίου σκλάβων.

1667, Κύπελλο από χρυσό και σμάλτο

Από τις αποικίες αυτές προμηθεύονταν γούνες και ζάχαρη από την Αμερική και χρυσό, ελεφαντόδοντο και σκλάβους από την Αφρική. Ωστόσο, δεν είχε την ίδια επιτυχία με την Εταιρία των Ανατολικών Ινδιών καθώς δεν μπόρεσε να συντηρήσει τις αποικίες της και να αντεπεξέλθει στις συχνές συγκρούσεις με τους Ισπανούς και τους Πορτογάλους. Μοιραία ήταν η σύγκρουση με την Βρετανική Βασιλική Εταιρία της Αφρικής (1694-1700), που είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν οι Ολλανδοί το μονοπώλιο χρυσού στην περιοχή και σηματοδοτεί τόσο την οικονομική ενδυνάμωση της Βρετανίας όσο και την άνθιση του δουλεμπορίου.

1662, Βραζιλία, Post

Η ηγεσία της συντεχνίας των οινοπωλών, Bol.

Στο εσωτερικό της χώρας, αναπτύσσεται ένα καλά δομημένο ασφαλιστικό σύστημα, ενώ η ελεύθερη κοπή νομίσματος προσελκύει στην Ολλανδία Ευρωπαίους εμπόρους που έχουν άφθονο χρυσό και ασήμι (από τα μεταλλεία των αποικιών), το οποίο μπορούσαν να καταθέσουν στο νομισματοκοπείο και να το πάρουν πίσω σε νομίσματα με πολύ μικρή οικονομική επιβάρυνση.

Ο ανεμόμυλος του Wijk, Ruisdael, 1670

Μεγάλο πλεονέκτημα για την οικονομική ανάπτυξη της Δημοκρατίας της Ολλανδίας υπήρξε η παραγωγή ενέργειας από τύρφη και η χρήση της αιολικής ενέργειας. Επίσης, οι Ολλανδοί επένδυσαν στον ανθρώπινο παράγοντα, φροντίζοντας για την συνεχή επιμόρφωση του εργατικού δυναμικού και το μορφωτικό επίπεδο των πολιτών γενικότερα. Η αυξημένη παραγωγή επιτρέπει την άνοδο των μισθών σε επίπεδα πολύ μεγαλύτερα από την υπόλοιπη Ευρώπη.

Εκτός από την μεγάλη επιτυχία των Ολλανδών στην κατασκευή φτηνότερων και ταχύτερων εμπορικών πλοίων, μεγάλη ανάπτυξη γνώρισε η αλιεία και η παραγωγή παστής και μαριναρισμένης ρέγγας, παραγωγή που προστατευόταν από το κράτος. Οι Ολλανδοί του 17ου αιώνα επιδόθηκαν με ζήλο και στην παραγωγή χαρτιού, ζάχαρης και μπύρας.

Βάζο με τουλίπες των Daniels& Francken
1625

Ανάμεσα στα κορυφαία εξαγώγιμα προϊόντα ήταν η τουλίπα, η οποία προκάλεσε φρενίτιδα στις τάξεις των εμπόρων που οδήγησε στην πρώτη καταγεγραμμένη οικονομική φούσκα. Η τουλίπα εμφανίστηκε στην Ευρώπη το 1554, όταν ο αυστριακός πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία έστειλε το πρώτο δείγμα στη Βιέννη. Από εκεί εξαπλώθηκε στις Κάτω Χώρες, όπου η  καλλιέργεια της καθιερώθηκε μετά τις μελέτες του Carolus Clusius, καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Leiden. Η ανθεκτικότητα του φυτού στις κλιματικές συνθήκες και η μοναδικότητά του σε σχέση με τα έως τότε γνωστά άνθη της Ευρώπης, το έφεραν πρώτο στις προτιμήσεις των εμπόρων, που επιδόθηκαν με μανία στην καλλιέργειά του. Σύντομα η τουλίπα έγινε το σύμβολο της ανάπτυξης και οικονομικής ευρωστίας των Ηνωμένων Επαρχιών και στόλιζε τεράστιες εκτάσεις της.

Οι τουλίπες του Bollongier, 1639

Καθώς η ζήτηση του εξωτικού λουλουδιού αυξάνεται, οι τιμές ανεβαίνουν και το 1636 η επένδυση σε μελλοντικές καλλιέργειες τουλίπας έχει γίνει μανία. Βολβοί αγοράζονται κα πωλούνται μέχρι και δέκα φορές μέσα σε μία μέρα, χωρίς να τους έχει πιάσει κανείς στα χέρια του και, καθώς πολλοί είχαν ήδη πλουτίσει από αυτή την καλλιέργεια, οι επίδοξοι έμποροι αγόραζαν μανιωδώς σε οποιαδήποτε τιμή. Ένας βολβός μπορούσε να κοστίσει 2500 φιορίνια (σημερινή αγοραστική δύναμη 20000 ευρώ περίπου).

1640, Σάτιρα της τουλιπομανίας, Brueghel jr.

Η μεγάλη αγορά του Haarlem, 1696, Berkheyde

Φτωχοί άνθρωποι επένδυσαν τις τελευταίες τους οικονομίες και οι περισσότεροι από αυτούς καταστράφηκαν, όταν λίγους μήνες μετά η τιμή της τουλίπας καταρρέει. Η κατάρρευση ξεκίνησε από την αναβολή λειτουργίας της αγοράς του Haarlem, λόγω της έξαρσης της βουβωνικής πανώλης. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τη φούσκα της τουλίπας εδώ.

Περιζήτητα σε όλη την Ευρώπη ήταν και τα ολλανδικά υφάσματα. Τα μάλλινα υφάσματα από το Leiden, τα μεταξωτά του Άμστερνταμ και τα λινά από το Haarlem στόλιζαν τα καλύτερα σπίτια της Ευρώπης ήδη από τα τέλη του 16ου αιώνα.

1640, The Taylor's workshop, Van Brekelenkam

Nering είναι η παραγωγή και το εμπόριο υφασμάτων. Εδώ απεικονίζονται φορέματα από μετάξι. 

The Maid of Leiden welcomes Nering του Van den Tempel (1651)

Μεγάλες ποσότητες λινών και μάλλινων υφασμάτων έπαιρναν τον δρόμο για τις χώρες της Μεσογείου και την Ιαπωνία, με την οποία η Ολλανδία διατηρούσε εμπορικές σχέσεις σε όλη τη διάρκεια του αιώνα. Με εργατικούς και έμπειρους τεχνίτες του αργαλειού να αμείβονται με το κομμάτι, η υφαντουργία αποδείχτηκε επιχείρηση εξαιρετικά προσοδοφόρα.  Ωστόσο, μετά το 1670, όπως και οι υπόλοιπη βιομηχανική παραγωγή της χώρας, έπαψε να αναπτύσσεται, κυρίως επειδή οι βιομήχανοι μετέφεραν τις μονάδες τους στην επαρχία αναζητώντας φτηνά εργατικά χέρια. Μόνο οι βιομηχανίες των αποικιών πέρασαν αλώβητες στον επόμενο αιώνα.

Lucretia Boudaen του Van Loo.
Φόρεμα από μπλε μετάξι.

. 

1640, ταπετσαρία. "Χαρούμενη συντροφιά"